Μια άγνωστη και σπάνια κληρονομιά , περιβαλλοντική αλλά και ιστορική, για τον τόπο μας είναι τα σπήλαια. Ελάχιστοι χαρισματικοί και με μεγάλο ψυχικό-σωματικό σθένος άνθρωποι είχαν το κουράγιο να τα εξερευνήσουν. Ένας από αυτούς είναι ο εκπαιδευτικός-βιολόγος Κώστας Μπακολίτσας, που επιλέγει σε πολλές περιπτώσεις το δρόμο συνεργασίας με την τοπική κοινωνία.
Δυστυχώς όμως αυτοί οι “ρομαντικοί των σπηλαίων” πέφτουν σε δυσάρεστες εκπλήξεις, ανακαλύπτοντας τη δράση επιτηδείων ακόμα και στη σκληροτράχηλη πλευρά αυτή της φύσης. Τρανταχτή απόδειξη η φωτογραφία που βλέπετε όπου απεικονίζει το εσωτερικό του σπηλαίου της Καλάνας που – όπως μας περιγράφει ο κ. Κ Μπακολίτσας – «βεβηλώθηκε» από αρχαιοκάπηλους. Οι επιτήδειοι, σύμφωνα με τη μαρτυρία-για ώρες έσκαβαν τρύπα περίπου 80 εκατοστών βάθους και διαμέτρου ενός μέτρου , 50 περίπου μέτρα από την είσοδο του σπηλαίου και προς το εσωτερικό του, με τη βοήθεια των κεριών που βρήκαν στην είσοδο.” Κοντά στην τρύπα βρήκαμε πολλά κεράκια λιωμένα 2 αδιάβροχα πεταμένα, και τα τοιχώματα του σπηλαίου μαυρισμένα” αναφέρει ο κ.Μπακολίτσας.
Εξερεύνηση έγινε και στο ττης «Κισσωτής» στα 160 μέτρα υψόμετρο όπου εντοπίστηκαν πολλά στοιχεία που αποδεικνύουν το ότι τα σπήλαια αυτά (αλλά κυρίως της «Κισσωτής») ήταν λατρευτικά σπήλαια του Πάνα και των νυμφών.Και σε αυτό όμως φαίνεται πως έγιναν λαθροανασκαφές καθώς βρέθηκαν δεκάδες σκάμματα ποικίλου βάθους, εγκαταλελειμμένα εργαλεία εκσκαφής και πολλά σκορπισμένα κεραμικά θραύσματα αγγείων.
Για το όλο οδοιπορικό αυτής της έρευνας στο Σπήλαιο Οσίου Ανδρέα του Ερημίτη στο Χαλκιόπουλο Βάλτου και στα σπήλαια «Πρεβέντζας»ο Κ. Μπακολίτσας καταθέτει στο agrinionews την ακόλουθη διεξοδική περιγραφή:
Ομάδα σπηλαιολόγων: Μπακολίτσας Κώστας και Καραγεώργος Χριστόφορος
10-01-2014 Ώρα 10 π.μ.
Σπήλαιο Οσίου Ανδρέα του Ερημίτη στο Χαλκιόπουλο Βάλτου.
Θερμοκρασία (15,5oC) Υγρασία 100%
Βρίσκεται στην πίσω πλευρά της Καλάνας που βλέπει το νομό Ευρυτανίας, 4 χιλιόμετρα βόρεια από το παλιό Χαλκιόπουλο σε μια δυσπρόσιτη και επικίνδυνη πλαγιά.
Το τοπίο είναι εξαιρετικό, αφού σε όλη τη διαδρομή σε περιστοιχίζουν πανύψηλα έλατα, αλλά και ο κίνδυνος παραμονεύει καθώς ανεβαίνεις σε μονοπάτι δίπλα σε γκρεμούς. Η καταπληκτική θέα της τεχνητής λίμνης των Κρεμαστών, που απλώνεται μπροστά στον επισκέπτη τον αποζημιώνει για το ριψοκίνδυνο της επίσκεψής του.
Μέσα στο σπήλαιο βρίσκεται και ο τάφος του Οσίου. Το σπήλαιο έχει μικρό πλάτος και ύψος 5 μ. στην είσοδο και μεγάλο συνολικό βάθος περίπου 200μ. Σε απόσταση 12 μέτρων από την είσοδο υπάρχει κτιστή κόγχη που μαζί με το νεοσύστατο τέμπλο δημιουργούν το χώρο του ιερού. Στη κόγχη υπάρχει τοιχογραφημένη Πλατυτέρα και τέσσερις Ιεράρχες (Άγιος Βασίλειος, Χρυσόστομος, Αθανάσιος, Επιφάνειος Κύπρου).
Πρόκειται για τοιχογραφία του 13ου αιώνα που διατηρείται σε καλή κατάσταση. Είναι τύπου Βλαχερνίτισσας (η Παναγία με τα χέρια ανοιχτά σε δέηση όπως και στην εκκλησία του 13ου αιώνα των Βλαχερνών της Άρτας). Σημαντική είναι και η επιγραφή της ταινίας που χωρίζει την Πλατυτέρα από τους Ιεράρχες. Πρόκειται σύμφωνα με τον καθηγητή Αθανάσιο Παλιούρα, για ιαμβικό αλληγορικό ύμνο προς την Παναγία του Μιχαήλ Ψελλού, σπουδαίου επιστήμονα του Βυζαντίου (1018-1078). Ο ίδιος, βέβαια, χρονολογεί την όλη σύνθεση της τοιχογραφίας περί τα μέσα ή το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα.
Ο Όσιος Ανδρέας ο Ερημίτης, έζησε κατά τους χρόνους, που στο Δεσποτάτο της Ηπείρου ήταν ο Μιχαήλ ο Β΄(1237-1271). Καταγόταν από το Μονοδένδρι της Ηπείρου, δημιούργησε οικογένεια, αλλά κάποια στιγμή ακολούθησε το μοναχισμό και κατέληξε στο σπήλαιο της Καλάνας, όπου έζησε μέχρι το θάνατό του σε μεγάλη ηλικία.
Λίγες ημέρες πριν από την επίσκεψή μας το σπήλαιο «βεβηλώθηκε» από αρχαιοκάπηλους, οι οποίοι για ώρες έσκαβαν τρύπα περίπου 80 εκατοστών βάθους και 1 μέτρου διαμέτρου, 50 περίπου μέτρα από την είσοδο του σπηλαίου και προς το εσωτερικό του, με τη βοήθεια των κεριών που βρήκαν στην είσοδο. Κοντά στην τρύπα βρήκαμε πολλά κεράκια λιωμένα 2 αδιάβροχα πεταμένα, και τα τοιχώματα του σπηλαίου μαυρισμένα Φύγαμε από το σπήλαιο του Οσίου Ανδρέα του Ερημίτη πικραμένοι διότι γίναμε μάρτυρες της βεβήλωσης του ιερού σπηλαίου από αρχαιοκάπηλους. Είμαστε σίγουροι πως οι βέβηλοι θα τύχουν θείας τιμωρίας. Εμείς απλά διαπιστώσαμε για μια ακόμη φορά πως οι τυχοδιώκτες δεν έχουν ούτε Ιερό ούτε Όσιο.
ΠΡΕΒΕΝΤΖΑ
ΑΝΑΦΟΡΑ στην Εφορία Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδας
Δευτέρα 19-5-2014
Σπήλαια «Πρεβέντζας» Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας
Το 1ο σπήλαιο και το μεγαλύτερο είναι το σπήλαιο της «Κισσωτής» στα 160 μέτρα υψόμετρο
Η επίσκεψη έγινε το πρωί της Δευτέρας με τον παλαίμαχο σπηλαιολόγο Παύλο Χρήστου και με την συνδρομή κατοίκων και φίλων της περιοχής (που μας μετέφεραν με τη βάρκα τους προκειμένου να χαρτογραφήσουμε και να εξερευνήσουμε όλα τα μικρά και μεγάλα σπήλαια της περιοχής).
Θα επικεντρωθώ στην εύρεση πολλών στοιχείων που αποδεικνύουν το ότι τα σπήλαια αυτά (αλλά κυρίως της «Κισσωτής») ήταν λατρευτικά σπήλαια του Πάνα και των νυμφών.
Σας στέλνω ενδεικτικά μερικές φωτογραφίες από το πλήθος των επιφανειακών ευρημάτων καθώς και από τις θέσεις λαθροανασκαφών.
Στο λατρευτικό ρόλο των σπηλαίων συνηγορεί η μαρτυρία κάποιου «επισκέπτη» πως είδε χάλκινο ειδώλιο του Πάνα με τον αυλό του, και ενός άλλου πως είδε πολλά μικρά ειδώλια γυναικείων φτερωτών μορφών.
Διαπιστώσαμε δεκάδες σκάμματα ποικίλου βάθους, εγκαταλελειμμένα εργαλεία εκσκαφής και πολλά σκορπισμένα κεραμικά θραύσματα αγγείων και όχι μόνο, πιθανώς βγαλμένα από τις λαθροανασκαφές.
Το σπήλαιο από τη μέση και κάτω ήταν πλημμυρισμένο με τα νερά της λίμνης που επικοινωνούν με τα το εσωτερικό του σπηλαίου μέσω κάποιου σιφονιού.
Αν τα νερά της λίμνης κατέβουν κατά 2 μέτρα, θα αποκαλυφθεί μεγάλο μέρος του υπόλοιπου σπηλαίου, όπου τα νερά θα έχουν διαβρώσει το δάπεδό του και ίσως τα ευρήματα να είναι πιο ορατά.
Επίσης υπάρχει αναφορά για αρχαία ιαματικά λουτρά στο ίδιο σημείο, γεγονός που ενισχύει η έντονη οσμή υδρόθειου και που μαρτυρά ιαματικά νερά.
1 Σχόλιο
1) Όσον αφορά στο σπήλαιο του Αγ. Ανδρέα, η λαθρανασκαφή έχει πραγματοποιηθεί στα 64 μέτρα από την είσοδο και σε πολύ παλιότερο χρόνο.
Το όρυγμα, ακριβώς των διαστάσεων που αναφέρονται,στο άρθρο σας, υπήρχε και το 2004, οπότε και επισκέφθηκα για πρώτη φορά το σπήλαιο.
Πράγμα που αποδεικνύεται από τη δημοσίευση σχετικής φωτογραφίας στο βιβλίο μου Σπηλαιολογικός Οδηγός Αιτωλοακαρνανίας, που εκδόθηκε το 2005.
Γενικώς, τα σπηλαιολογικά συμπεράσματα, πρέπει να διεξάγονται με προσοχή και με ακόμη μεγαλύτερη προσοχή να δημοσιοποιούνται.
2) Όπως θα παρατηρήσατε, χρησιμοποιώ τον όρο “επισκέφθηκα”. Είναι ο ορθός.
Επειδή, ο όρος “εξερεύνηση”, χρησιμοποιείται μόνο για σπήλαια τα οποία, πριν εμείς κάνουμε εκεί τις σπηλαιολογικές παρατηρήσεις μας, ολόκληρα ή τμήματά τους ήταν ανεξερεύνητα – και όχι για σπήλαια εξερευνημένα καθ’ ολοκληρία πριν την επίσκεψή μας.
3) Ακριβώς για να προστατεύονται τα ευαίσθητα από αρχαιολογικής ή φυσικής απόψεως σπήλαια και να αποφεύγονται οι λαθρανασκαφές, οι βανδαλισμοί κλπ, απαγορεύεται – ηθικά και νομικά – η δημοσιοποίηση στοιχείων σχετικά με την ακριβή τοποθεσία όπου βρίσκονται σπήλαια, ειδικά όταν αυτά
“παρουσιάζουν ενδιαφέρον από φυσικής, αρχαιολογικής, ιστορικής, παλαιοντολογικής και παλαιοανθρωπολογικής απόψεως,” κατά το νόμο.
Αυτά, είναι θέματα τόσο νομικά, όσο και σπηλαιολογικής δεοντολογίας.
Οι σπηλαιολόγοι, έχουν γνώση αυτών των δεσμεύσεων, νομικών και ηθικών.
Αποτελεί τμήμα της εκπαίδευσής τους.
Και αποτελεί επίσης ευθύνη των σπηλαιολογικών συλλόγων, οι οποίοι δέχονται νέα μέλη στους κόλπους τους και τους δίνουν έτσι τη δυνατότητα να αυτοαποκαλούνται και να δηλώνουν “σπηλαιολόγοι”, να εκπαιδεύουν τα μέλη αυτά ή, αν είναι ήδη εκπαιδευμένα, να ελέγχουν το βαθμό και την πληρότητα της εκπαίδευσης αυτής.
Ώστε, κατά τη σπηλαιολογική δράση τους, να λειτουργούν με τρόπο αποτελεσματικό αλλά και ασφαλή για τον εαυτό τους, για τους σπηλαιοσυντρόφους τους και για τα σπήλαια.
Διαφορετικά, δεν αναφερόμαστε σε σπηλαιολόγους, αλλά σε τυχαίους επισκέπτες σπηλαίων, που συχνά γίνονται επικίνδυνοι για τον εαυτό τους, τους άλλους και τα σπήλαια.
Η δημοσίευση χαρτών με σημειωμένες επάνω τους τις θέσεις σπηλαίων, λοιπόν, αποτελεί ποινικό αδίκημα καθώς και αντιδεοντολογική σπηλαιολογικά πρακτική, όταν μάλιστα τα σπήλαια αυτά είναι ΓΝΩΣΤΟ και ΔΕΔΟΜΕΝΟ πως παρουσιάζουν ενδιαφέρον από τις προαναφερθείσες στο άρθρο του νόμου απόψεις.