Γράφει ο Μανώλης Πέπονας, φοιτητής Ιστορικού-Αρχαιολογικού Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Η ναζιστική λαίλαπα που σάρωσε τον κόσμο κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε διάφορες παγκόσμιες συνέπειες: οικονομικές, εδαφικές, πολιτιστικές και πολιτισμικές. Το έργο του γερμανικού στρατού της περιόδου δεν περιορίστηκε στα πεδία των μαχών, καθώς εκτελέσεις και βασανισμοί έλαβαν χώρα εκτεταμένα εναντίον αμάχων πληθυσμών. Ανάμεσα στους γερμανικές βιαιότητες πρωτεύουσα θέση κατέχει η μαζική εξόντωση του εβραϊκού στοιχείου, το περίφημο “Ολοκαύτωμα”.1
Το 1944 τα γερμανικά στρατεύματα εφάρμοσαν την Τελική Λύση στα Ιωάννινα. Η ευημερούσα κοινότητα, η οποία βρισκόταν στην πόλη από την περίοδο του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, βίωσε τον αφανισμό. Τα ηγετικά και πιο εύπορα μέλη της πίστεψαν τις γερμανικές υποσχέσεις και καθησύχασαν τους ομοεθνείς τους. Το αποτέλεσμα ήταν όλοι σχεδόν να συγκεντρωθούν και μέσα υπό τραγικές συνθήκες να μεταφερθούν στο Νταχάου απ’ όπου ελάχιστοι επιβίωσαν. Η στάση των Ελλήνων των Ιωαννίνων ήταν άκρως προσβλητική: βρισιές, χλευασμοί ως και χειροδικίες εναντίον ανυπεράσπιστων συμπολιτών τους ήταν η “στήριξη” που προσέφεραν σε ανθρώπους ταπεινωμένους και πρακτικά μελλοθάνατους2.
Οι πολίτες του Αγρινίου δεν ακολούθησαν αυτόν τον “πολιτισμό”. Οι αντάρτες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αλλά και απλοί πολίτες ενημέρωσαν εξαρχής για τον επερχόμενο κατατρεγμό και οδήγησαν τους Εβραίους σε ασφαλή μέρη στα βουνά, όπου πολλοί από τους τελευταίους εντάχθηκαν στα κινήματα Εθνικής Αντίστασης3. Η μαζική στήριξη των κατατρεγμένων από φτωχούς λαϊκούς ανθρώπους, αλλά και ανώτερα μέλη της κοινωνίας- και εδώ πρέπει να μνημονεύσουμε ιδίως την οικογένεια Δημάδη- ήταν η ενδεδειγμένη. Οι λίγοι Εβραίοι της πόλης διασώθηκαν σχεδόν όλοι χάρη στην αλληλεγγύη και την κατανόηση του ελληνορθόδοξου πληθυσμού.
Η παραπάνω σύγκριση δεν έχει σκοπό τοπικιστικές μικρότητες. Προσπαθεί απλά να αναδείξει πως μέλη του ίδιου έθνους (Έλληνες), της ίδιας τάξης (συνήθως λαϊκά στρώματα) και με παρόμοια παιδεία αντέδρασαν τόσο διαφορετικά απέναντι στη ναζιστική βαρβαρότητα και τον ανθρώπινο πόνο. Η διαφορετική συμπεριφορά τόσο όμοιων πληθυσμών μπορεί να μας διδάξει για το πού μπορεί να οδηγήσει η μισαλλοδοξία και ίσως να μας προφυλάξει από παρόμοια μονοπάτια.
1 Lord Russell of Liverpool: «Η μάστιγα του ναζισμού – Τα εγκλήματα πολέμου του Γ΄ Ράιχ – 1939-1945», Εκδόσεις Ιωλκός, Αθήνα 2007
2 Ευτυχία Νάχμαν: «Γιάννενα – Ταξίδι στο Παρελθόν», εκδ. Τάλος, 1996
3 Yitzchak Kerem: «Οι Εβραίοι του Αγρινίου στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο», ηλεκτρονική εφημερίδα «Νέες Εποχές», 19 Μαΐου 2012