Από «το τέλος της μικρής μας πόλης» ως… «το τέλος της μικρής μας χώρας»!
«Το τέλος της μικρής μας πόλης»* είναι ο τίτλος μιας συλλογής διηγημάτων του Δημήτρη Χατζή (Γιάννινα 1913 – Σαρωνίδα Αττικής 1981), στην οποία ο συγγραφέας και διανοούμενος – αγωνιστής της Εθνικής μας Αντίστασης, επιχειρεί μέσα από τους ήρωες και τους χαρακτήρες του, να καταδείξει ένα κόσμο που φθίνει επειδή έχουν μεταβληθεί οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Χρησιμοποιώντας υπαρκτά και ανύπαρκτα πρόσωπα της καθημερινής ζωής μιας πόλης με ιστορία και κύρος (π.χ. ο Σαμπεθάι Καμπιλής και ο Γιοσέφ Ελιγιά ήταν υπαρκτά πρόσωπα της σημαντικής εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων), ο Δ. Χατζής επιχειρεί να προβάλλει τη σύγκρουση μεταξύ ατόμου και κοινωνικού συνόλου, να εντοπίσει την αισχροκέρδεια και την μεγάλη υποκρισία μιας, καλώς ειπείν, κοινωνίας, ήτις, το μόνο για το οποίο ενδιαφέρεται είναι να διαχειριστεί τα πράγματα προς ίδιον όφελος και να καταστήσει αγεφύρωτες τις διαφορές με τους άλλους, και πως όλο αυτό φέρνει αργά αλλά με σταθερότητα τον αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση άλλων χαρακτήρων.
«Το τέλος της μικρής μας πόλης» που, ασφαλώς, αναφέρεται σε μια άλλη εποχή, ανήκει στην τεχνοτροπία του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού» και υμνεί τον άνθρωπο περισσότερο από τις λέξεις : παρ’ όλα αυτά ως μείζον λογοτεχνικό έργο (που ήταν και παραμένει), βρίσκει τις χρήσιμες και πολύτροπες αναφορές του στην σημερινή εποχή. Πράγματι, σε μια κοινωνία (την ελληνική), που μικραίνει και φθίνει επειδή έχουν αλλάξει εντελώς οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, οι διεργασίες και οι μεταβολές που συντελούνται στο εσωτερικό και τους χαρακτήρες των ανθρώπων είναι τέτοιες και τόσες, ώστε, λίαν συντόμως, θα ομιλούμε εντελώς αυτονόητα και ρεαλιστικά για μια γενικευμένη ανθρωπολογική αλλαγή της κοινωνίας και, πιο ευρύτερα, της ίδιας της χώρας μας. Αυτή – τούτη η συγκεκριμένη αλλαγή που, όμως, ουδέποτε υπήρξε εθνικό, συλλογικό ή ενός, μόνο, κοινωνικού μέρους ποθούμενο, ούτε εσωτερικός τοπικός αυτοματισμός και παιχνίδι, παραπέμπει σε μια νεοφανή και νεόκοπη «βία» που έρχεται κατευθείαν «από τα πάνω» και καταργεί ολωσδιόλου (και σχεδόν οριστικά), τα όποια τοπικά και εθνικά σύνορα.
Ως εκ τούτου, ο ευσταλής τίτλος του ιστορικού αριστουργήματος του Δ. Χατζή, φαντάζει να «ακυρώνεται» από τα ίδια τα πράγματα : παρακολουθώντας, μάλιστα, τους τρέχοντες μετασχηματισμούς, μεταλλαγές και μεταλλάξεις των καιρών μπορεί να πάρει (λογοτεχνική αδεία και ολότελα συμβολικά), μια νέα μορφή χωρίς, βεβαίως, να αλλοιώνεται εις το ελάχιστον το αυστηρά πλαισιωμένο νόημα και περιεχόμενο του βιβλίου. Από «το τέλος της μικρής μας πόλης», λοιπόν, ελέω των νέων διαστάσεων οδηγούμαστε προς «το τέλος της μικρής μας χώρας»! Και πολύ θα του άρεσε τούτο του Δημήτρη Χατζή, διότι, ο ίδιος ήταν μια υπερβατική προσωπικότητα που διώχθηκε απ’ την πατρίδα του για τις ιδέες και τις αντιλήψεις του, έγινε καθηγητής της Βυζαντινής και Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στον τόπο εγκατάστασής του (!!), για να επιστρέψει πολύ αργότερα (μόλις το 1975), στη χώρα και να πεθάνει, τελικά, στο σπίτι που τον φιλοξενούσαν (!!!) το 1981. Για ’κείνον «το τέλος της μικρής μας χώρας» που ιχνηλατούμε και βρίσκουμε εμείς σήμερα, ίσχυε ουσιαστικά από το τέλος του εμφυλίου…
s.h.tagas@hotmail.gr