Της Φωτεινής Τσιτσώνη Καβάγια
Μέσα του 15ου αι. μ. Χ. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία, που είχε γεμίσει με φως το μεσαίωνα της Ευρώπης, γέρνει τώρα στη δύση της. Επί χίλια χρόνια στάθηκε το ακατάλυτο φράγμα, που πάνω του έσπαζαν τα κύματα των βαρβάρων, η κοιτίδα ενός μεγάλου πολιτισμού.
Μα τώρα, σημαίνει το τέλος! Η Βυζαντινή αυτοκρατορία δεν είναι πια παρά μια πολιτεία με λίγα κάστρα τριγύρω της. Μια γωνιά της Θράκης. Λίγα νησιά στο Αιγαίο και η Πελοπόννησος με το Δεσποτάτο του Μυστρά αναγνωρίζουν ακόμα την κυριαρχία της. Κι αντίκρυ σ’ αυτά ένα Ισλάμ πανίσχυρο και οι Οθωμανοί, με το φανατισμό της θρησκείας τους, οι πιο τρομεροί από τους εχθρούς, που απείλησαν ποτέ το Βυζάντιο!
Στην Κωνσταντινούπολη βασιλεύει η δυναστεία των Παλαιολόγων, που προσπαθεί να κρατήσει με κάθε θυσία το «διαμάντι της Γης», μια πόλη χιλιοτραγουδισμένη, ανάμεσα Ασίας και Ευρώπης, που και σήμερα ακόμη οι φωτογραφικές μηχανές δεν μπορούν να αποτυπώσουν την ομορφιά και τη δόξα της και που στεκόταν αγέρωχη ανάμεσα στον Κεράτιο, τον Μαρμαρά και στον Βόσπορο θυμίζοντας στον περιηγητή το λαμπρό παρελθόν της!
…Και σήμερα, όταν βρεθείς εκεί, νιώθεις έντονη τη νοσταλγία του παρελθόντος κι αναβιώνουν οι θρύλοι, λες και ξεπετιούνται απ’ του μυαλού την άκρη!
«…Και μια Κυριακή, που ο βασιλιάς πήγε να λειτουργηθεί, τη στιγμή που έπαιρνε αντίδωρο απ’ του Πατριάρχη το χέρι, του έπεσε. Σκύβει να το πάρει, δεν το βρίσκει. Ξαφνικά, βλέπει μια μέλισσα να το κρατάει στο στόμα της και να πετάει μακριά. Δίνει τότε εντολή στους μελισσουργούς να τρυγήσουν τα μελίσσια τους και να βρουν το αντίδωρο. Κι ο πρωτομάστορας, σε μια κυψέλη, αντί για κερήθρα, ανακαλύπτει μιαν εκκλησιά πελεκητή και στην Άγια Τράπεζά της το αντίδωρο.
Αυτή την εκκλησιά παρουσίασε στο βασιλιά και ίδια μ’ αυτή έχτισαν την Αγια-Σοφιά.
Έτσι λέει ο θρύλος για την Αγία του Θεού Σοφία, το θαύμα του κόσμου, που ξεπερνούσε σε κάλλος και την Παναγία των Παρισίων και τον Άγιο Πέτρο της Ρώμης και που για δέκα αιώνες ήταν το καμάρι της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, το σύμβολο του χριστιανισμού!
1451! Κρίσιμες οι ώρες για τη μεγάλη αυτοκρατορία. Ο σουλτάνος Μουράτ ο Β΄, σύμμαχος του Ιωάννη Παλαιολόγου, πεθαίνει κι αφήνει διάδοχό του τον εικοσιτετράχρονο γιο του Μωάμεθ, φιλόδοξο πολύ, που θέλει να μείνει στην ιστορία ως κατακτητής και που έχει ως όνειρό του και ως πρωταρχικό σκοπό της ζωής του την άλωση της «Βασιλίδας των Πόλεων», που αναχαιτίζει την προέλασή του στην Ευρώπη.
Αντίκρυ στην υλική δύναμη του Μωάμεθ, στέκεται πάνοπλο ηθικά το Βυζάντιο. Ο τελευταίος αυτοκράτορας, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, αδερφός του Ιωάννη του Η΄ του Παλαιολόγου, είναι πεπεισμένος πως βαδίζει στη θυσία.
Ασία και Ευρώπη κρατούν την ανάσα τους! Τίποτα από εδώ και στο εξής δε θα ’ναι το ίδιο!
Ο Μωάμεθ δείχνει αμέσως τις διαθέσεις του. Το καλοκαίρι του 1452 χτίζει μεγάλο φρούριο, 10 χμ. βόρεια της Πόλης, το Ρούμελη Χισάρ και στην απέναντι ασιατική ακτή, το Ανατολή Χισάρ, αποκόπτοντας έτσι τη θαλάσσια επικοινωνία της Πόλης με τα λιμάνια του Εύξεινου Πόντου, ενώ ταυτόχρονα συγκεντρώνει μεγάλο στόλο στα Δαρδανέλλια φανατίζοντας τους στρατιώτες του εναντίον του Βυζαντίου.
Ο Ούγγρος μηχανικός Ουρβανός κατασκευάζει πυροβόλα και ένα μεγάλο κανόνι με το οποίο οι Οθωμανοί θα γκρεμίσουν τα κάστρα της Πόλης, που με εξήντα βόδια και 400 στρατιώτες (200 σε κάθε πλευρά), θα το σύρουν μπροστά στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού, ενώ σε 14 σημεία του τείχους θα στήσουν πολιορκητικές μηχανές.
Στις 20 Απριλίου, ο Μωάμεθ περνά τα καράβια του στον Κεράτιο, ενώ ύστερα από 55 ημέρες στενής πολιορκίας όλα τα σημάδια δείχνουν πως πλησιάζει το τέλος της Βασιλεύουσας!
Στις 24 Μαΐου, λέει ο θρύλος, η Μεγάλη Εκκλησιά τυλίχτηκε σ’ ένα παράξενο φως! Απ’ τα παράθυρά της είδαν να βγαίνει μια πύρινη φλόγα και ν’ αγκαλιάζει για ώρα πολλή τον τρούλο της. Έπειτα, η φλόγα υψώθηκε στον ουρανό. Όσοι το είδαν είπαν πως ήταν κακό σημάδι.
Το φως ήταν ο Άγγελος που ο Θεός είχε στείλει να φυλάει την Αγια-Σοφιά και την Πόλη από τότε που ο Ιουστινιανός την είχε χτίσει και τώρα έφευγε! Τώρα τους εγκατέλειπε όλους !
Στις 25 Μαΐου οι Τούρκοι πρότειναν συνθηκολόγηση, για να πάρουν από το στόμα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου την απάντηση: «Το δε την Πόλιν σοι δούναι ούτ’ εμόν εστί, ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν αυτή. Κοινή γαρ γνώμη, πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φησόμεθα της ζωής ημών!».
Κι ακολουθεί η τελική επίθεση στις 29 Μαΐου 1453, ημέρα Τρίτη. Και η «Πόλις εάλω», το καύχημα των χριστιανών και της οικουμένης, μα το πνεύμα της έγινε πυρσός για την αναγέννηση της Ευρώπης.
«Ο Δικέφαλος αετός σου, να, μακριά, μακριά πέταξε, με τ’ άξια και με τ’ άγια.
Και θα ισκιώσουν τα τετράπλατα φτερά, λαούς άλλους, κορφές άλλες, άλλα πλάγια!…», θα τραγουδήσει ο Κωστής Παλαμάς.
29 Μαΐου 1453- 29 Μαΐου 2015 . 562 χρόνια από τότε!
Κι ο θρύλος λέει, πως ο τελευταίος αυτοκράτορας, ο «μαρμαρωμένος βασιλιάς», περιμένει τη στιγμή που θ’ ανακτήσει την Πόλη και την αυτοκρατορία του, θαμμένος κάπου εκεί στη χρυσή Πύλη της Πόλης.
Τον είδες με τα μάτια σου, γιαγιά, τον βασιλέα;
ή μήπως και σε φάνηκε σαν όνειρο να πούμε
σαν παραμύθι τάχα;
Τον είδα με τα μάτια μου, ωσάν και σένα.
Πα να γενώ εκατό χρονώ, κι ακόμα τον θυμούμαι
σαν να’ταν χτες μονάχα.
…
Απέθανε, γιαγιά;- Ποτέ, παιδάκι μου. Κοιμάται!
Κοιμάται μόνο! Τη χρυσή κορώνα στο κεφάλι
Το σκήπτρο του στο χέρι…, τραγούδησε κι ο Γ. Βιζυηνός.
Κι ο ιερέας που τελούσε την τελευταία λειτουργία στην Αγία Σοφία, εξαφανίστηκε μέσα στον τοίχο, πίσω από το Άγιο Βήμα, που άνοιξε μπροστά του κατά τρόπο μαγικό κι όταν η Πόλη επανέλθει πάλι στους χριστιανούς , θα βγει, για να συνεχίσει τη θεία λειτουργία.
Και τι να πεις και για τα τηγανισμένα ψάρια!
«…Τον καιρό που είχαν ζώσει την Πόλη οι Τούρκοι, ένας καλόγερος τηγάνιζε επτά ψάρια. Τα είχε τηγανίσει από τη μια μεριά και ήταν έτοιμος να τα γυρίσει κι από την άλλη. Τότε, έρχεται ένας και του λέει πως οι Τούρκοι πήραν την Πόλη! «Ποτέ δε θα πατήσουν την Πόλη οι Τούρκοι», λέει ο καλόγερος. «Θα το πιστέψω μόνο, όταν αυτά τα ψάρια ζωντανέψουν!’. Δεν πρόλαβε να τελειώσει τη φράση του και τα ψάρια πήδησαν απ’ το τηγάνι και έπεσαν ζωντανά στο νερό, εκεί κοντά.
Και είναι ως σήμερα τα ζωντανεμένα ψάρια στο Μπαλουκλί και θα βρίσκονται εκεί μισοτηγανισμένα, ώσπου ένας άλλος καλόγηρος έρθει να τ’ αποτηγανίσει!
Έτσι, με τέτοιες μυθικές παραδόσεις ο λαός μας προσπάθησε να δώσει εξήγηση στην απορία του αλλά και στη θλίψη του για την άλωση της Πόλης.
«Ν’αοιλλή εμάς και βάι εμάς, η Ρωμανία πάρθεν…»
29 Mαϊου 1453 ! Η Πόλις εάλω! Αλλ’ ουκ εάλω η ψυχή των Ελλήνων κατά τον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο.