Γράφει ο Νικόλαος Δεληγιάννης, δάσκαλος, διευθυντής του 1ου Ειδικού Δημοτικού Σχολείου Αγρινίου
Τα τραγικά γεγονότα των τελευταίων ημερών με το χαμό του «Βαγγέλη», οι θύμησες της εξαφάνισης του μικρού Άλεξ, τα γεγονότα βίαιων και παραβατικών συμπεριφορών που συμβαίνουν στα σχολεία, η απάθεια των αρμόδιων που αγγίζει τα όρια της συνενοχής, η υποκρισία της κοινωνίας, η ανθρωποφαγία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, οι πολίτες που διαδηλώνουν έξω από τη Γαλακτοκομική Σχολή κατά της βίας εκδηλώνοντας βία, η ανακοίνωση μέτρων και δράσεων μετά από τραγικά γεγονότα που δεν υλοποιούνται ποτέ, η απαξίωση από το Ελληνικό κοινοβούλιο των τραγικών συμβάντων, αφού σε επερώτηση που κατατέθηκε και συζητήθηκε στη βουλή, παρόντες ήταν μόνο ο ερωτών βουλευτής και ο απαντών αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού Παιδείας και Θρησκευμάτων, μου δίνουν την αφορμή να μοιραστώ μαζί σας σκέψεις και να καταθέσω προτάσεις για την πρόληψη και αντιμετώπιση της σχολικής βίας και του εκφοβισμού.
Συνήθως ως βία ορίζεται η χρήση της φυσικής δύναμης ή της πίεσης – απειλής εναντίον ενός μεμονωμένου ατόμου ή κατά μιας ομάδας που μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο, στον τραυματισμό ή στη γένεση ψυχολογικών διαταραχών (World Health Organization, 1999, p.2). Επιθετικότητα – Βία – Κακοποίηση – Κακομεταχείριση – Εκφοβισμός, είναι οι όροι που περιγράφουν μορφές επιθετικότητας-παραβατικότητας με διαφορετική βαρύτητα. Αποτελούν ακραίες εκδηλώσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς, που χαρακτηρίζονται από μειωμένο ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις (μειωμένη ενοχή).
Η σχολική βία και ο εκφοβισμός μπορεί να πάρουν τη μορφή της Σωματικής βίας η οποία εκδηλώνεται με χτυπήματα, σπρωξίματα, κλοτσιές, τσιμπιές και στριμώγματα.
Της Ψυχολογικής Βίας που εκφράζεται με πειράγματα, κοροϊδία, εξύβριση, ταπείνωση, εξευτελισμό, τρομοκρατίας ρατσιστικά σχόλια και τον εσκεμμένο αποκλεισμό μαθητών από διάφορες κοινωνικές και σχολικές δραστηριότητες. Της Σεξουαλικής Παρενόχλησης που χαρακτηρίζεται από σεξουαλικά ταπεινωτικά σχόλια, ανεπιθύμητα αγγίγματα, εξαναγκασμός του θύματος να παρακολουθεί ή να συμμετέχει ενεργά σε σεξουαλικές πράξεις και ο βιασμός. Επίσης της Οικονομικής Εκμετάλλευσης των παιδιών που εκφοβίζονται με αποτέλεσμα την κλοπή ή φθορά στα προσωπικά αντικείμενά τους. Τέλος τα τελευταία χρόνια στη βιβλιογραφία του bullying προστέθηκε και αυτή του Ηλεκτρονικού ή Διαδικτυακού Εκφοβισμού (cyber bullying).
Η σχολική βία και ο εκφοβισμός εμφανίζονται συνήθως με τις ακόλουθες διαστάσεις: μεταξύ μαθητών, μεταξύ εκπαιδευτικών, από τους εκπαιδευτικούς προς τους μαθητές και το αντίστροφο, από τους εκπαιδευτικούς προς την εξουσία, – τη διοίκηση, τη διεύθυνση ή όπως αυτή εκφράζεται-,από εξωσχολικούς παράγοντες προς μέλη της σχολικής κοινότητας (μαθητές, εκπαιδευτικούς ή και τους δύο, και το αντίστροφο), από γονείς προς εκπαιδευτικούς ή και προς μαθητές και το αντίστροφο. Μπορεί ακόμα να εκδηλωθεί από ένα μεμονωμένο άτομο προς ένα άλλο ή προς ένα σύνολο ατόμων, αλλά και από πολλά άτομα προς ένα μεμονωμένο ή προς ένα σύνολο ατόμων.
Αυτό που διαχωρίζει τον σχολικό εκφοβισμό από το απλό πείραγμα, είναι η ένταση, η διάρκεια και η επανάληψη μιας πράξης και κυρίως η ανισορροπία δύναμης μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Στον σχολικό εκφοβισμό το παιδί «θύτης», δηλαδή το παιδί που εκφοβίζει, υπερέχει σωματικά από το παιδί που εκφοβίζεται δηλαδή το παιδί «θύμα» ή αλλιώς το παιδί «στόχο».
Στο Σχολείο η διάψευση των προσδοκιών του δασκάλου για τους μαθητές του, οι δυσκολίες της μαθησιακής διαδικασίας, η αμφισβήτηση του ρόλου του από ορισμένα παιδιά και η αυταρχική αγωγή του εκπαιδευτικού, πολύ συχνά προκαλούν ή ενισχύουν τη βία προς τους μαθητές.
Αλλά και η βία των μαθητών προς τους εκπαιδευτικούς έχει τις ρίζες της στην εξουσία του δασκάλου, στην αδυναμία ή και στην άρνηση του μαθητή να πειθαρχήσει και να αποδεχθεί τη σχολική κουλτούρα, στην αγνόηση της προσωπικότητας του παιδιού κατά την αξιολόγηση, στην απονομή στερεοτύπων και ετικετών, στη διάψευση των προσδοκιών των παιδιών για το δάσκαλό τους και στην ίδια την επιθετικότητα του εκπαιδευτικού.
Οι μαθητές συχνά αισθάνονται ότι αδικούνται, ότι οι κανονισμοί του σχολείου δεν είναι σχεδόν ποτέ δίκαιοι και ότι δεν εφαρμόζονται ομοιόμορφα. Οι ανθρωπιστικές αξίες αδυνατούν να βρουν θέση στο σημερινό σχολείο.
Η εκδήλωση βίαιων συμπεριφορών στους σχολικούς χώρους αναδεικνύει πληγές του ελληνικού σχολείου: τις ποικίλες ελλείψεις, τη φτώχεια και τη μιζέρια, το αίσθημα του μάταιου, την αναρμοδιότητα και την αδυναμία διαχείρισης των εντάσεων, την έλλειψη νοήματος.
Δυστυχώς από την πλευρά του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων απουσιάζει το όραμα και ο σχεδιασμός αφού η σχολική βία αντιμετωπίζεται αποσπασματικά με τη δημιουργία «Παρατηρητήριου Πρόληψης της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού» και τον «Ορισμό υπευθύνων σχολικών μονάδων» που όμως ποτέ δε δραστηριοποιήθηκαν.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ
Αν θέλουμε να μη ντρεπόμαστε για τραγικά γεγονότα που συμβαίνουν στον περίγυρό μας, ας αναλάβει η πολιτεία δράσεις και πρωτοβουλίες που μπορεί να περιορίσουν ή να εξαλείψουν τη βία και το Σχολικό εκφοβισμό.
Ενδεικτικά προτείνονται:
• Ουσιαστική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για τη διαχείριση δεοντολογικών, συναισθηματικών, ψυχικών και άλλων συγκρούσεων που συμβαίνουν στην τάξη αλλά και στον ίδιο.
• Εφαρμογή προγραμμάτων στο μάθημα της «Ευέλικτης Ζώνης» για τη «βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των μαθητών».
• Ίδρυση «Συμβουλευτικής Υπηρεσίας» στα Σχολεία στελεχωμένη με Ψυχολόγους και Κοινωνικούς Λειτουργούς.
• Αναβάθμιση των Κέντρων Διαφοροδιάγνωσης Διάγνωσης και Υποστήριξης για έγκυρη και έγκαιρη αξιολόγηση και υποστήριξη μαθητών.
• Λειτουργία των Σχολικών Δικτύων εκπαίδευσης και Υποστήριξης (ΣΔΕΥ), των Επιτροπών Διαγνωστικής Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης και Υποστήριξης (ΕΔΕΑΥ) και της στελέχωσής τους με μόνιμο προσωπικό.
• Δημιουργία Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων σε κάθε Περιοχή.
• Μείωση των μαθητών ανά σχολείο και ανά τμήμα, καθώς και εκσυγχρονισμό των αναλυτικών προγραμμάτων ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των μαθητών αλλά και της κοινωνίας.
• Αναβάθμιση του σχολικού περιβάλλοντος – εσωτερικού και εξωτερικού.
• Προσφορά υποστηρικτικών προγραμμάτων για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες , προβλήματα συμπεριφοράς, παιδιά οικονομικών μεταναστών και διαφορετικών πολιτισμικών περιβαλλόντων.
• Αναβάθμιση της λειτουργίας των Σχολών Γονέων. Επιμόρφωση των γονέων σε θέματα νεανικής συμπεριφοράς και ψυχολογίας. Καλλιέργεια σχέσεων σεβασμού και εμπιστοσύνης μεταξύ των συλλόγων εκπαιδευτικών, των Μαθητικών Συμβουλίων και του Συλλόγου Γονέων και κηδεμόνων στο πλαίσιο λειτουργίας των σχολείων.
• Αναζήτηση τρόπων βελτίωσης της επικοινωνίας ανάμεσα στη σχολική μονάδα και τους γονείς, ειδικά εκείνους, που απαξιώνουν συστηματικά το θεσμό του Σχολείου.
• Ενημέρωση των μαθητών για την Ασφαλή Πλοήγηση στο Διαδίκτυο.
• Ενίσχυση και υποστήριξη της υπηρεσίας Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος.
Επειδή η σχολική βία είναι αναπόσπαστο κομμάτι της βίας και της παραβατικότητας που εμφανίζεται στην κοινωνία, δεν μπορεί να εξετασθεί και να περιοριστεί χωρίς να ληφθεί υπόψη το ευρύτερο περιβάλλον που την τρέφει, οι αξίες, οι θεσμοί, η πολιτισμική και πολιτική ιστορία του τόπου και των ανθρώπων. Το θύμα και ο θύτης είναι άνθρωποι από την κοινωνία στην οποία βρίσκεται το σχολείο. Η στάση τους και η συμπεριφορά τους αντανακλά και αναπαράγει ότι το οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον καλλιεργεί.
Ο έλεγχος της βίας στη σχολική κοινότητα, χωρίς μέτρα που να αντιμετωπίζουν το πρόβλημα που υπάρχει στην ευρύτερη κοινωνία, δεν είναι μόνο ένα απλό ημίμετρο, είναι μέτρο συντήρησης και διαιώνισης της βίας .
Πριν ή παράλληλα με το σχεδιασμό πολιτικών για τον έλεγχο της σχολικής βίας χρειάζεται να σχεδιαστούν και να λειτουργήσουν μέτρα και πολιτικές για την πρόληψη της βίας στην κοινωνία.
Άλλωστε η σχολική βία δεν περιορίζεται στη στάση και τη συμπεριφορά μεταξύ των μαθητών. Η βία στο σχολείο και στην κοινωνία εκφράζεται κυρίως από ανθρώπους που διαχειρίζονται την εξουσία.