«Το μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο» – Ένα συνταρακτικό αφήγημα του Ίμρε Κέρτες (Nobel Λογοτεχνίας 2002)
Γράφει ο Παναγιώτης Δρέλλιας*
Το ολοκαύτωμα, η συστηματική καταδίωξη και δολοφονία 6.000.000 Εβραίων από το ναζιστικό καθεστώς της χιτλερικής Γερμανίας, αποτελεί μείζον γεγονός της παγκόσμιας ιστορίας, την τραγική τομή του σύγχρονου πολιτισμού με τις μεγάλες εκατόμβες που προξένησαν οι απάνθρωποι ολοκληρωτισμοί.
Ο Ίμρε Κέρτες (Imre Kertesz) κατάφερε να επιζήσει από τη φρικιαστική θηριωδία των στρατοπέδων συγκέντρωσης Άουσβιτς – Μπούχενβαλντ και να συγκρατήσει με το οξύ βλέμμα ενός 15χρονου αιχμαλώτου τις εμπειρίες εκείνου του «πρωτόγνωρου κακού», που διαπράχθηκε οργανωμένα, μεθοδικά και ορθολογικά, καθιστώντας «το αποτρόπαιο έγκλημα της φυσικής εξόντωσης του εβραϊκού λαού ένα διαρκές έγκλημα εναντίον της ανθρωπότητας, γιατί έθιξε την ίδια την αξία της ανθρώπινης υπόστασης»(λόγια της γερμανοεβραίας φιλοσόφου Χάνα Άρεντ στο βιβλίο της «Ο ΑΙΧΜΑΝ ΣΤΗΝ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ»).

Ολόκληρο το έργο του Κέρτες είναι μια λυτρωτική προσευχή για τη χαμένη αθωότητα του πολιτισμένου κόσμου, ενός κόσμου που αρχικά υλοποίησε (η Γερμανία) και κατόπιν σιωπηρά αποδέχτηκε (η υπόλοιπη ανθρωπότητα) την ομαδική εξόντωση με κριτήριο την καταγωγή. «Το μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο» είναι η μαρτυρία ενός ανυποψίαστου έφηβου της Βουδαπέστης που βίωσε την διαδικασία του χιτλερικού διωγμού: αποχωρισμός από τον συλληφθέντα πατέρα, απρόσμενη και βεβιασμένη απομάκρυνσή του από το σπίτι, άφιξη στο Άουσβιτς, αφαίρεση κάθε στοιχείου που συγκροτεί το μοναδιαίο της ύπαρξης, σταδιακή νέκρωση των αισθήσεων, και τέλος μεταλλαγή από ενθουσιώδη νέο σε ισοπεδωμένο και κατακερματισμένο πλάσμα που κινείται μόνο από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Εκείνο που εκπλήσσει και συχνά σοκάρει τον αναγνώστη είναι η αποστασιοποιημένη καταγραφή και των πιο μύχιων σκέψεων του συγγραφέα , η ψύχραιμη διήγηση του βίαιου εκτοπισμού του σε Άουσβιτς – Μπούχενβαλντ ως ένα άγνωστο ταξίδι, ως ένα παράξενο θέαμα.
Η Σουηδική Ακαδημία, που του απένειμε το Βραβείο Nobel Λογοτεχνίας 2002, σημείωνε στην αιτιολογική της έκθεση: «…Ο Κέρτες στα γραπτά του διερευνά τη δυνατότητα να συνεχίζει κανείς να ζει και να σκέφτεται ως άτομο σε μια εποχή που η υποταγή των ανθρώπων στις κοινωνικές δυνάμεις είναι και πιο ολοκληρωτική. Τα έργα του επιστρέφουν απαράλλακτα στο αποφασιστικό γεγονός της ζωής του, την περίοδο στο Άουσβιτς. Για τον Κέρτες το Άουσβιτς δεν είναι ένα ειδικό φαινόμενο που υπόκειται ως ξένο σώμα έξω από την κυρίως ιστορία της Δυτ. Ευρώπης. Είναι η ύστατη αλήθεια για τον ανθρώπινο ξεπεσμό στη σύγχρονη ζωή, το δε «ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΕΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΔΙΧΩΣ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟ» είναι το έργο όπου αποτυπώνεται η εύθραυστη εμπειρία του ανθρώπου ενάντια στη βάρβαρη αυθαιρεσία της Ιστορίας».
Το βιβλίο αυτό που επεξεργάστηκε για 13 χρόνια, πριν δει το φως της δημοσιότητας το 1975 στη μητρική του γλώσσα, την Ουγγρική, με τον σύντομο τίτλο «Χωρίς μοίρα» στήνει μια γέφυρα ανάμεσα στις μνήμες του τραυματικού χθες και στις προοπτικές ενός δύσκολου παρόντος(θρησκευτικός φονταμενταλισμός, εθνικιστικός φανατισμός, φυλετικός αποκλεισμός, απειλές της Δημοκρατίας από την αναβίωση επικίνδυνων αυταρχισμών). Είναι χρήσιμο να διαβαστεί και από τη νέα γενιά για να κρατηθεί άσβεστη η θυσία αθώων ανθρώπων, και κυρίως για να αποτραπεί η ανάπτυξη και της παραμικρής ανοχής σε συγγενείς πρακτικές και νοοτροπίες με τον φασισμό. Ο Ίμρε Κέρτες στην τελετή απονομής του Βραβείου Nobel(Στοκχόλμη, 2002) δήλωσε «μόνον η γνώση και η μνήμη εξασφαλίζουν την πνευματική μας επιβίωση».
*Μαθηματικός-πτυχ. ΦΠΨ-MSc Φιλοσοφίας (panagd@otenet.gr)