Ηαρχαία Ελλάδα και ιδίως η Αθήνα του χρυσού αιώνα του Περικλή έχει συνδεθεί με τη γέννηση της Δημοκρατίας, με την τραγωδία και με πολλά ακόμα αδιανόητα επιτεύγματα που αποτέλεσαν τη βάση πάνω στην οποία δομήθηκαν οι σύγχρονες δυτικές και όχι μόνο κοινωνίες. Αυτό κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει.
Πολλές φορές όμως, η εμβληματική θέση που έχει η αρχαία Αθήνα στην παγκόσμια σκέψη της ανθρωπότητας εμποδίζει από το να δούμε πίσω από το εκτυφλωτικό φως, κάποιες πιο σκοτεινές πλευρές που αφορούσαν την ίδια τη λειτουργία του πολιτεύματος στην Αθήνα.
Πράγματι, λοιπόν, στην κλασική Αθήνα, η δημοκρατία είχε συνδεθεί στην ιδέα του ενεργού πολίτη ο οποίος ήταν το θετικό πρότυπο σε αντίθεση με τον ιδιώτη. Η ιδέα του πολίτη, ωστόσο, ήταν πάρα πολύ περιορισμένη. Συγκεκριμένα αφορούσε μόνο τους ελεύθερους ενήλικους άνδρες οι οποίοι ήταν γηγενείς και διέθεταν κάποια περιουσία.
Τα στεγανά της αθηναϊκής δημοκρατίας
Όσοι δεν είχε κάποια από τις παραπάνω ιδιότητες (γυναίκες, σκλάβοι, μέτοικοι κτλ) ήταν αποκλεισμένοι από τη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα και τη λήψη αποφάσεων. Οι σκλάβοι ή οι μέτοικοι για παράδειγμα δεν είχαν την ιδιότητα του πολίτη. Οι γυναίκες από την άλλη είχαν κάποια δικαιώματα στην ιδιοκτησία αλλά ήταν κλεισμένες στη σφαίρα του σπιτιού τους.
Πάντως ανάμεσα σε όσους απολάμβαναν τα πλήρη δικαιώματα ενός πολίτη και στους ξένους, υπήρχε μία ενδιάμεση κοινωνική τάξη που, παρότι συμμετείχε κανονική στην κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου του, είχε περιορισμένα δικαιώματα σε σχέση με τους Αθηναίους πολίτες.
Έτσι, τα δημοκρατικά ιδανικά της ισότητας, της αρχής της πλειοψηφίας και της συμμετοχής αφορούσαν ουσιαστικά μία μικρή μειοψηφία των ανθρώπων που ζούσαν στην κλασική Αθήνα. Κάτι τέτοιο αποδεικνύει ότι θα ήταν λανθασμένο να θεωρήσουμε ότι από την Αθήνα ξεκίνησαν οι αρχές της καθολικής ισότητας και των δικαιωμάτων.
Δεν παρίστανε κιόλας ότι ενδιαφέρεται για την ισότητα όλων των κατοίκων της. Ούτως ή άλλως, αυτή η διάκριση μεταξύ πολιτών και μη πολιτών γεννούσε κατά καιρούς πολύ μεγάλη κοινωνική ένταση στην Αθήνα. Οι εντάσεις αυτές συνήθως έμπαιναν στην άκρη όταν η Αθήνα έβρισκε απέναντί της έναν εξωτερικό εχθρό όπως η Σπάρτη ή η Περσία.
Στις περιόδους εκείνες, οι κοινωνικές διαφορές έμπαιναν στην άκρη και υπήρχε μία ρητορική ένωσης των δυνάμεων όλων έναντι ενός κοινού εχθρού. Κάπως έτσι δημιουργούνταν το αίσθημα ενότητας που ένωνε για λίγο πολίτες και μη πολίτες που βρίσκονταν απέναντι σε έναν κοινό σκοπό.
Όλα τα παραπάνω, βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν ακυρώνουν τη σημασία που είχε η αθηναϊκή δημοκρατία αλλά μάλλον δίνουν μία πιο συνολική εικόνα της πραγματικότητας που κρύβεται πίσω από τον μύθο.