Του Λίνου Υφαντή,
Η κάθε εθνική γλώσσα έχει κάποιον βαθμό διαφοροποίησης. Αυτός εξαρτάται από ανθρωπογεωγραφικές συνθήκες και άλλους παράγοντες.
Οι ιδιωματισμοί και τα ιδιώματα είναι βαθμοί διαφοροποίησης όχι σε ιδιαίτερα μεγάλο βαθμό. Μπορεί π.χ. εύκολα κάποιος από την Ήπειρο να συνεννοηθεί με κάποιον από την Κρήτη.
Οι διάλεκτοι αρχικά εμφανίζονταν ως οι μέγιστες εσωτερικές διαφοροποιήσεις μιας γλώσσας. Π.χ. τα Τσακώνικα, τα ΚάτωΙταλικά ή για κάποιους τα Ποντιακά θεωρούνταν διάλεκτοι διότι είχαν αρκετές διαφορές με την κοινή Ελληνική, έστω και αν ομοίαζαν περισσότερο με τα αρχαία Ελληνικά.
Στην Αιτωλοακαρνανία είχαμε ( όχι έχουμε) νεοελληνικά ιδιώματα ή διαλέκτους;
Στην Αιτωλοακαρνανία στην νέα ελληνική βεβαίως έχουμε ιδιώματα και όχι διαλέκτους. Έχουμε λοιπόν τα βόρεια ιδιώματα, τα ημιβόρεια και τα νότια. Η Αιτωλοακαρνανία ανήκει στα βόρεια ιδιώματα της Κοινής Νεοελληνικής:
Ποια τα χαρακτηριστικά του βόρειου ιδιώματος;
Μερικά χαρακτηριστικά για τα φωνήεντα είναι :
- Ο βόρειος φωνηεντισμός δηλαδή αποβολή των ατόνων φωνηέντων ( το χερ, το πηγαδ κτλ)
- στένωση των ατόνων ( φιγγαρ, χουραφ)
- Τα άρθρα παρατηρείται το ού αντί το ο .π.χ. Ου Νίκους κτλ.
Επιμέρους διαφορές στα φωνήνεντα μεταξύ των περιοχών του βόρειου ιδιώματος:
- όσο η στένωση όσο και η αποβολή δεν συντελούνται στον ίδιο βαθμό: η στένωση του [e] σε [i] μπορεί, ανάλογα με το ιδίωμα, να κυμαίνεται από ένα κλειστό [e] ως ένα τέλειο [i], όπως και του άτονου ο από ένα κλειστό ο ως ένα τέλειο u. Έτσι, λ.χ.στην Άμφισσα τα άτονα e και ο προφέρονται ως κάτι το ενδιάμεσο, δηλ. ανάμεσα στα [e] και [i] (για το [e]) και ανάμεσα στα ο και u (για το ο). Επίσης, στα αυστηρού τύπου βόρεια ιδιώματα κατά τη σίγηση αποβάλλονται όχι μόνο τα πρωτογενή άτονα [i] και [u], αλλά και τα (νόθα) [i] και [u] που προήλθαν από στένωση των [e] και [i] (βλ. και Συμεωνίδης 1977, 64).
Για τα σύμφωνα:
- Συνέπειες της αποβολής των [i] και [u] . Π.χ. χαμπλος, θκος ( δικός σου)
- Ουράνωση συμφώνων Π.χ Σσταρ ( σιτάρι), ζυμάρι >ζ̌̌μαρ,
- Για Αιτωλοακαρνανία Προφορά των σ, ζ: Σε μεγάλο τμήμα του ευρύτερου χώρου το σ και ζ προφέρονται ως παχειά, όπως τα γαλλικά ch και j . Σε κάποιες περιοχές, όμως, το σ προφέρεται ως δασύ μόνο προ του ημιφώνου iή προ των κ, τ, π (π.χ. ισύ/εσύ, σπίτ’/σπίτι, τράπεζα). Αντίθετα προφορά του Λ,λ ισχύσει για βόρεια Ελλάδα και αιτιατική ( Σε λλέω, με λλές)
Το Αστικό ιδίωμα κυριαρχεί σιγά σιγά και στο Αγρίνιο
Η μεταπολεμική μετανάστευση έχει δημιουργήσει μεγάλα αστικά κέντρα, τα οποία δεν χρησιμοποιούν καμία διάλεκτο παρά μόνο την Κοινή διαλεκτή. Η γλωσσική αυτή προσέγγιση είναι καθαρά κοινωνιολογική και χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιο είναι η Αθήνα.
Στην περίπτωση της αποδιαλεκτικοποίησης την τελευταία δεκαετία μπορούμε να κατατάξουμε σίγουρα το Αγρίνιο, το Μεσολόγγι, την Ναύπακτο και τα μεγάλα αστικά κέντρα της Αιτωλοακαρνανίας. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τούς ρυθμούς αστικοποίησης του διαλεκτικού λόγου είναι η ηλικία, μόρφωση, συχνή ή αποκλειστική επαφή με διαλεκτόφωνους φορείς σε μικροκοινωνίες όπως η οικογένεια και η παρέα, δημιουργία θυλάκων από συγχωριανούς κ.ά. Στο Αγρίνιο και στα αστικά κέντρα οι παραπάνω μηχανισμοί υποχωρούν, με αποτέλεσμα την γλώσσα να καθορίζει περισσότερο η ηλικία και η μόρφωση. Εδώ σημειώνουμε την κατακόρυφη αύξηση του ποσοστού τελειοφοίτων Λυκείων, ΑΕΙ και ΤΕΙ που κάθε άλλο παρά ενθαρρύνουν την διατήρηση των διαλέκτων.
Μάλλον από εδώ και πέρα τα ιδιώματα ( διαλέκτους σχήμα λόγου) θα τα ερμηνεύουμε με βάση τις κοινωνικοοικονομικές περισσότερο και όχι τις γεωγραφικές συνθήκες.
Με πληροφορίες από:
Καβελάρης Ιωάννης, Διαλεκτολογικής αποκλίσεις από την Νεοελληνική Κοινή των διαλέκτων της Ηπείρου και της Δυτικής Στερεάς,2001
Κοντοσόπουλος Ν., Διάλεκτοι και ιδιώματα της νέας ελληνικής, γ΄ έκδ. Αθήνα 2001: Εκδόσεις Γρηγόρη.
Συμεωνίδης Χ.Π., Ιστορία της κυπριακής διαλέκτου, Λευκωσία 2006: Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου, ιδ. σσ. 137-258.
www.greeklanguage.gr
www.glossesweb.com
2 Σχόλια
Η σύγχρονη διαλεκτολογία δεν χρησιμοποιεί πλέον τον όρο ιδίωμα αλλά εκείνον της διαλέκτου, γι’ αυτό μιλάμε για την Αιτωλική διάλεκτο στην οποία ανήκει και αυτή του Αγρινίου.
Αναφορικά με την κατάταξη των ελληνικών διαλέκτων έχουν διατυπωθεί διαφορετικές απόψεις που στηρίζονται στη χρήση διαφορετικών ισόγλωσσων
Στη παραδοσιακή διαλεκτολογία τα γλωσσολογικά φαινόμενα στα οποία στηρίζεται η διαίρεση σε βόρειες και νότιες διαλέκτους είναι η ανύψωση των άτονων /e/ και /o/ σε /i/ και /u/ αντίστοιχα και η αποβολή των άτονων /i/ και /u/.
Άλλοι μελετητές όπως ο Newton από την πλευρά του ταξινόμησε τις νεοελληνικές διαλέκτους σε πέντε μεγάλες ομάδες: την Πελοποννησιακή-Ιονική, την Βορειοελλαδική, την Παλαιά Αθηναϊκή, την Κρητική και τη Νοτιανατολική (Χίου-Δωδεκανήσου-Κύπρου).
Ο Trudgill πάλι χωρίζει τις ελληνικές διαλέκτους σε δεκαπέντε υποομάδες με βάση έξι διαφορετικά φωνολογικά φαινόμενα και κατατάσσει την Αιτωλική διάλεκτο στη δεύτερη υποομάδα και την Αθηναϊκή στην έβδομη.l
Τέλος επιστημονικά ερευνάται η ύπαρξη γλωσσικής ποικιλότητας και όχι- η αδόκιμη λέξη- αστικοποίηση. Η τελευταία εξάλλου κοινωνιογλωσσική μελέτη που έγινε στο Αγρίνιο -με βάση την ηλικία, το φύλο και την εκπαίδευση- και αφορά την αποβολή των άτονων /i u/ στη διαλεκτό μας,. κατέδειξε μια σταδιακή εξέλιξη στη διάλεκτο μέσω της οποίας επέρχεται μια γλωσσική διακύμανση που δεν θεωρείται όμως «αστικοποίηση».
Newton, Brian, 1972. The generative interpretation of dialect: A study of Modern Greek Phonology, Cambridge: Cambridge University Press.
Trudgill, Peter, 2003, Modern Greek dialects: a preliminary classification, Journal of Greek Linguistics 4, 45-64.
Η σύγχρονη διαλεκτολογία δεν χρησιμοποιεί πλέον τον όρο ιδίωμα αλλά εκείνον της διαλέκτου, γι’ αυτό μιλάμε για την Αιτωλική διάλεκτο στην οποία ανήκει και αυτή του Αγρινίου.
Αναφορικά με την κατάταξη των ελληνικών διαλέκτων έχουν διατυπωθεί διαφορετικές απόψεις που στηρίζονται στη χρήση διαφορετικών ισόγλωσσων
Στη παραδοσιακή διαλεκτολογία τα γλωσσολογικά φαινόμενα στα οποία στηρίζεται η διαίρεση σε βόρειες και νότιες διαλέκτους είναι η ανύψωση των άτονων /e/ και /o/ σε /i/ και /u/ αντίστοιχα και η αποβολή των άτονων /i/ και /u/.
Άλλοι μελετητές όπως ο Newton από την πλευρά του ταξινόμησε τις νεοελληνικές διαλέκτους σε πέντε μεγάλες ομάδες: την Πελοποννησιακή-Ιονική, την Βορειοελλαδική, την Παλαιά Αθηναϊκή, την Κρητική και τη Νοτιανατολική (Χίου-Δωδεκανήσου-Κύπρου).
Ο Trudgill πάλι χωρίζει τις ελληνικές διαλέκτους σε δεκαπέντε υποομάδες με βάση έξι διαφορετικά φωνολογικά φαινόμενα και κατατάσσει την Αιτωλική διάλεκτο στη δεύτερη υποομάδα και την Αθηναϊκή στην έβδομη.
Tέλος επιστημονικά ερευνάται η ύπαρξη γλωσσικής ποικιλότητας και όχι- η αδόκιμη λέξη- αστικοποίηση. Η τελευταία εξάλλου κοινωνιογλωσσική μελέτη που έγινε στο Αγρίνιο -με βάση την ηλικία, το φύλο και την εκπαίδευση- και αφορά την αποβολή των άτονων /i u/ στη διαλεκτό μας,. κατέδειξε μια σταδιακή εξέλιξη στη διάλεκτο μέσω της οποίας επέρχεται μια γλωσσική διακύμανση που δεν θεωρείται όμως «αστικοποίηση».
Newton, Brian, 1972. The generative interpretation of dialect: A study of Modern Greek Phonology, Cambridge: Cambridge University Press.
Trudgill, Peter, 2003, Modern Greek dialects: a preliminary classification, Journal of Greek Linguistics 4, 45-64.