Κώστας Χατζόπουλος{150 χρόνια από τη γέννηση του} & Λάμπρος Πορφύρας
Συνάντηση δυο Συμβολιστών ποιητών…
Λάμπρος Πορφύρας(λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Δημήτρη Σύψωμου), ποιητής από την Χίο όπου και γεννήθηκε το 1879 & Πειραιάς 4 Δεκεμβρίου 1932, έτος και τόπος θανάτου του.
Στα 15 χρόνια καθιερώθηκε σαν ποιητής με το πρώτο του κι όλας ποίημα…. Τίτλος του: «Η θλίψη του μαρμάρου». . Στην ποιητική διαδρομή του 2 οι ποιητικές συλλογές του.
Σκιές/1920 και Μουσικές Φωνές /1934. Συλλογή –η δεύτερη-που κυκλοφόρησε μετά του θάνατο του ποιητή ο αδελφός του Θόδωρας Σύψωμος, συλλογή που απέσπασε το 1935 το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Συνολικά 117 τα ποιήματα της εργογραφίας του ποιητή.
Λάμπρος Πορφύρας (το ψευδώνυμο το επέλεξε προς τιμήν του Διονυσίου Σολωμού από τον θρυλικό Πόρφυρα του εθνικού ποιητή), μοναχικός, αθόρυβος, ασθενικός, εργάτης της ποίησης που λάτρευε αυτήν και μόνο και την μελετούσε στην γλώσσσα μας και στις άλλες 2 που κατείχε, Αγγλική και Γσλλική.
Δημοτικιστής και σοσιαλιστής μέλος της Σοσιαλιστικής Δημοτικιστικής Ένωσης για την εξάπλωση της Δημοτικής γλώσσας και του Σοσιαλισμού στην Ελλάδα.
Κωσταντίνος Χατζόπουλος: Αγρίνιο 1868- 1920 εν πλω για Ιταλία).
Πεζογράφος, ποιητής, δοκιμιογράφος και μεταφραστής. Ο εισηγητής του συμβολισμού στην Ελληνκή λογοτεχνία. Τα πεζά του αποτελούν -γι αυτό το λόγο- ακόμη και σήμερα σημείο αναφοράς. Θεωρείται ,ο Χατζόπουλος ,σημαντικός συμβολιστής της Ευρωπαίκής λογοτεχνίας. Ποιητής με 4 συλλογές στην εργογραφία του: Τα τραγούδια της ερημιάς και Τα ελεγεία και τα ειδύλλια/1898- τότε που ίδρυσε και το περιοδικό Τέχνη-, Απλοί τρόποι και Βραδυνοί θρύλοι/1920.
Μεταφραστής στην ελληνική γλώσσα του Μανιφέστο των Μαρξ και Ένγκελς, ο Κ. Χ., υπέρμαχος του δημοτικισμού , επιδεικνύει σχετική δραστηριότητα στο πλαίσιο συλλόγων που ο ίδιος ιδρύει , ενώ παράλληλα προσχωρεί στο σοσιαλιστικό κίνημα και εργάζεται για την διάδοση του στην Ελλάδα, συνδυάζοντας το, υπο το πρίσμα της πρωτοπορίας, με το δημοτικιστικό κίνημα.
Κώστας Χατζόπουλος & Λάμπρος Πορφύρας…
Δυο αξιόλογοι δημιουργοί, συμβολιστές, δημοτικιστές, σοσιαλιστές, δυο ποιητές που η ποιητική τους διαδρομή συμπίπτει…
Περιοδικό «Τέχνη» του Κ. Χατζόπουλου,ένα από τα περιοδικά που ο Λάμπρος Πορφύρας συνεργάστηκε όταν ήταν πολύ νέος κι από την συνεργασία αυτή ο Κωσταντίνος Χατζόπουλος (εκδότης του περιοδικού), έγινε επιστήθιος φίλος του και θερμός θαυμαστής των στοίχων του. Ο Κ.Χ., ο πρώτος που αναφέρθηκε στη μουσικότητα των στοίχων του Λ.Π.,δημοσίευσε στο περιοδικό Νουμά το ακόλουθο ποίημα αφιερωμένο στον Λάμπρο Πορφύρα:
Ώ φίλε, ποιο είναι το κρυφό,
τ’ ωραίο κρυφό που φέρνει
καρδιά προς την καρδιά,
και τη δική σου ολόβαθα
σ’ εμέ τη νοιώθω γέρνει,
όσο ποτέ καμμιά;
……………
Τραγούδα φίλε , κι αν γλυκό
δε μ΄έδενε στη γης,
θα γύρευα απ’ τον ουρανό
να μ’ άφηνε να μένω,
ν’ ακούω που τραγουδείς.
Κι ο Λάμπρος Πορφύρας γράφει για τον φίλο του Κ. Χατζόπουλο το ποίημα…
Λάμπρος Πορφύρας
Το έρημο μονοπάτι
-Στον ποιητή Κ. Χατζόπουλο.
Μέρες και νύχτες στο σπίτι κυλούν και διαβαίνουν
σαν το θολό και μονότονο ρέμα θλιμμένες,
κι οι γριές οι μοίρες παράμερα κλώθουν κι υφαίνουν
της μυστικής μου αγάπης τον πέπλο σκυμμένες.
……….
Σ’ ένα καλάμι λεπτό μαγικόν έχω κλείσει,
σε μια χρυσή , που οι Νεράιδες μου έδωσαν, φλογέρα
όλους τους ήχους, που κλαιν και στενάζουν στην φύση
της ρεματιάς, της βροχής, των δεντρών και του αγέρα.
(οι 2 πρώτες στροφές, από τη συλλογή Λ.Π: Σκιές-1920)
Κωσταντίνος (όπως υπέγραφε-χωρίς ν-) Χατζόπουλος, Λάμπρος Πορφύρας. 2 ποιητές των αρχών του 20ου αιώνα. Σημάδεψαν τον αιώνα τους με την δουλειά τους, τις λυρικές τους στιγμές, τον συμβολισμό, την τελειότητα της ποιητικής τεχνικής τους….
Απεθυνθήκαμε σε δυο λόγιους, στον διακεκριμένο δημοσιογράφο και λογοτέχνη κ. Κώστα Μαρδά καθώς και στην δόκτορα Χρυσούλα Σπυρέλη για την ολοκλήρωση το ταπεινού αυτού αφιερώματος στους δυο σημαντικούς εργάτες της ποίησης με δύο κοινά ερωτήματα.
κ.Σπυρέλη , υπάρχουν κι αν ναι, ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά στην ποίηση των Πορφύρα –Χατζόπουλου;
-Η ποίηση και των δυο, Χατζόπουλου & Πορφύρα, εντάσσεται στο λογοτεχνικό κίνημα του συμβολισμού.Κοινά χαρακτηριστικά είναι η μουσικότητα του στίχου, η ποικιλόμορφη ρυθμικότητα και η πλούσια εικονοποιία. Γενικότερα είναι μια ποίηση χαμηλών τόνων με εμμονή στα θέματα της μοναξιάς , της νοσταλγίας, της σιωπής, της επιθυμίας του ανέφικτου.
Υπάρχει έν ποίημα από τη συλλογή Σκιές(1920) του Πορφύρα αφιερωμένο στον Κ. Χατζόπουλο με τίτλο <Το έρημο Μονοπάτι>(σελ. 32-33).
Στις 7 στροφές του ο Ποορφύρας ανοίγει διάλογο με την ποίηση του φίλου και ομοτέχνου του , ακουμπώντας συνεχώς στα ποιητικά μοτίβα του Χατζόπουλου, που τελικά είναι και δικά του. Παραθέτω μερικά : νύχτα, θλιμμένες οι μοίρες, φθινόπωρο αιώνιο, το θολό και μονότονο, θαμπός καθρέφτης, κάποια σκιά, μια σκά, κάποιον ίσκιο στο έρμο κρουστάλλι,φλογέρα με έναν ανθρώπινο θρήνο από τους θρήνους βγαλμένο, παγωμένη σιωπή, η σιωπή κατεβαίνει απ’ τη στέγη μου αγάλι.
Τι είναι αυτό κ. Σπυρέλη που έναν αιώνα μετά το ‘πέρασμα’ τους από την γη τους διατηρεί διαχρονικούς και συγκινούν ακόμη τους αναγνώστες;
-Θεωρώ κ. Γαΐλα ότι η θεματική του ατομικού και συλλογικού αδιεξόδου , του ανέφικτου και της απώλειας, σε συνάρτηση με τον λυρισμό και την υποβλητική μουσικότητα της ποιητικής γραφής τους ΕΙΝΑΙ ένας από τους λόγους για τον οποίο συγκινεί η ποίηση τους ακόμη και τον σημερινό αναγνώστη.
Για παράδειγμα όταν διδάσκουμε στην λογοτεχνία Α’ Λυκείου, «Το θέατρο» του Πορφύρα τα παιδιά μαγεύονται και δίνουν διάφορες ερμηνείες στις συμβολικές προεκτάσεις της εξωτερικής πραγματικότητας. Με τις ασκήσεις δημιουγικής γραφής, ειδικά η προσέγγιση του ποιήματος του Πορφύρα παίρνει εξαιρετικές διαστάσεις.
Το θέατρο.
Δεν ξέρω πώς να σου το ειπώ. Μα ο δρόμος ,χτες το βράδυ,
μες τη σταχτιά τη συννεφιά σα θέατρο είχε γίνει.
Μόλις φαινόταν η σκηνή στ’ ανάριο το σκοτάδι
και σα σκιές φαινότανε μακριά μου οι θεατρίνοι.
…..
Τα σπίτια πέρα, κι οι αυλές και τα κλωνάρια αντάμα
έλεγες κι ήταν σκηνικά, παλιά και ξεβαμμένα,
κι εκείνοι εβγαίναν κι έπαιζαν τα’ αλλόκοτο τους δράμα
κι άκουγες βόγγους κι άκουγες και γέλια ευτυχισμένα
………
Εγώ δεν ξέρω. Εβγαίνανε κι εσμίγαν κι επαγαίναν,
κι ήτανε μια παράσταση και θλιβερή κι ωραία,
κι έβγαινε –Θεέ μου! κι η νυχτιά, καθώς επαρασταίναν
έβγαινε-Θεέ μου! κι έριχνε τη μαύρη της αυλαία.
Τους άρεσε επίσης πολύ η μελοποιημένη ποίηση του Λ. Πορφύρα . Απίθανη συγκίνηση όταν σιγοτραγουδούσαν το «Στερνό Παραμύθι»
Κανείς για της γιαγιάς μου την αγάπη
δε σκότωσε το Δράκο ή την Αράχνη
και να της φέρει το αθάνατο νερό!!!
- Εκπαιδευτικός με πολυετή και δυναμική παρουσία στο χώρο της εκπαίδευσης η δρ. Φιλολογίας κ. Χρυσούλα Σπυρέλη ,συμπατριώτισσα του Κ. Χατζόπουλου, με καταγωγή από τον Άγιο Βλάση Αιτωλοακαρνανίας , τυγχάνει κάτοχος πλούσιας εργογραφίας -που ανάμεσα της συναντάμε και ποίηση.Πρώτη της ποιητική συλλογή: Τηλε-φάος/2002.
κ. Μαρδά ποια είναι η άποψη σας για την ποιητική συγγένεια των Κώστα Χατζόπουλου και Λάμπρου Πορφύρα;
-Θα το πω ευθέως: Δεν τρελαίνομαι για τον ποιητή Κώστα Χατζόπουλο… Και συγγνώμη αν στεναχωρώ τους θαυμαστές του. Εγώ αναζητώ το μαύρο μέσα στην ποίηση. Το υπερλογικό. Το αιφνιδιαστικό. Να με σοκάρει. Να με ανατριχιάσει. Να με συγκινήσει. Να με θέλξει. Ο Κώστας Χατζόπουλος έγραψε συμβολιστικά ποιήματα που διέπονται από μιαν αφέλεια ή –συμπαθάτε με- γλυκύτητα, η οποία υπερβαίνει την ωραία του –όπου υπάρχει πίκρα. Ποιήματα μακράν από συγκαιριανούς του συμβολιστές, όπως ο πρώιμος Σεφέρης. Και –εννοείται- πως από το ποιητικό του έργο ξεχωρίζω το ακόλουθο:
Τίτλος: Ώ τάχνά χέρια που σαλεύουν.
Ώ τάχνά τα χέρια που σαλεύουν
μέσα στάσαλευτα σκοτάδια!
Ποιο οι νυχτερίδες να γυρεύουν
κρυφό μες στάλειωτα μαγνάδια;
……….
Μια πάχνη τάπνιξε τα ρόδα
τάγρια τα ρόδα στα λαγγάδια,
ώ τάχνα χέρια που σαλεύουν
μέσα στάσάλευτα σκοτάδια!
……….
Είναι για ρόδων ευωδίες
πάλε η ψυχή σου αρρωστημένη;
-ώ τις θλιμμένες ιστορίες
που λέν ταηδόνια στα σκοτάδια-
μια πάχνη τάπνιξε τα ρόδα,
τάγρια τα ρόδα στα λαγγάδια.
-Οι κριτικές, κ. Γαΐλα, αναγνωρίζουν πως ότι έλειψε από την ποίηση του Κ.Χ., το έχει περίσσιο στην ρεαλιστική πεζογραφία του . Με κορυφαίο του διήγημα «Αντάρτης», μέσα από το οποίο μαστιγώνει τον ευτελισμό του Ελληνικού Στρατού στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.
Βέβαια, μελετώντας τη βιογραφία του, βλέπω πως υπάρχουν επιλογές στην πορεία του(1868-1920) που αποτελούν ποίηση. Με την έννοια της υπέρβασης.Και, μάλιστα με κόστος. Ποίηση ζωής δεν ήταν η συμμετοχή του ως εφέδρου αξιωματικού στον λεγόμενο <Ατυχή Πόλεμο> ενώ ηδύνατο ανέτως να λουφάρει καθ’ ότι πλουσιόπαιδο; Ποίηση ανατροπής δεν ήταν η δεδηλωμένη του απόρριψη της Μεγάλης Ιδέας που σε χέρια λαϊκιστών – Εθνικιστών απέβη μοιραία για τον τόπο;
Ποίηση Ζωής και Θανάτου δεν ήταν η προσχώρηση του στις επικίνδυνες σοσιαλιστικές ιδέες όταν σπούδαζε σε Μόναχο, Δρέσδη και Λειψία;
Πάντως το τραγικότερο του το επεφύλασσε η τύχη: Να πεθάνει εν πλώ από τροφική δηλητηρίαση, ταξιδεύοντας για το Πρίντεζι της Ιταλίας, όπου και ετάφη…
Φαίνεται-πως καμιά φορά-Η Αυτής Μεγαλειότηςη Θεά της Ποίησης συνωμοτεί ερήμην του <ελάσσονος> ποιητή(Προς Χάριν του…).
Και η άποψη σας για τον Λάμπρο Πορφύρα ομότεχνο και συμπατριώτη σας κ. Μαρδά;
-Τι δυνατός συμβολιστής ο εκ Καρδαμύλων Χίου καταγόμενος Πορφύρας! Από ευκατάστατη οικογένεια κι’ αυτός! Πολεμιστής κι αυτός στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σοσιαλιστής και δημοτικιστής επίσης αλλά χωρίς τον ακτιβισμό -κατά πως θα λέγαμε σήμερα- του μαχητικού Χατζόπουλου. Όμως γοητευτικά μωβ:
Τίτλος: Ἡ Θαμπωμένη Χώρα
Πολλές φορὲς στοῦ δειλινοῦ τὴ μυστικὴ τὴν ὥρα,
ὅταν γυρνῶ μὲ τὴν ψυχὴ βαριὰ συλλογισμένη,
πολλὲς φορὲς στὴν ἐρημιὰ βγαίνει μίαν ἄυλη χώρα,
μιὰ χώρα πάντα σιωπηλὴ καὶ πάντα θαμπωμένη.
Τὰ σπίτια της εἶναι κλειστὰ κι εἶναι παλιά. Κλωνάρια
ξεβγαίνουν μέσ᾿ ἀπ᾿ τὶς φτωχὲς αὐλές, τὶς ρημαγμένες,
στοὺς τοίχους, στὰ κατώφλια τους, φυτρώνουνε χορτάρια
κι οἱ στέγες μὲς στὴν πράσινη τὴ μούχλα εἶναι ντυμένες.
Ἔτσι εἶναι. Κι ἄλλα τά ῾χω δεῖ -θαρρῶ- στὰ μαῦρα ξένα,
ἄλλα ἐδῶ πέρα στὸ χωριό, καὶ κάποια στὸ νησί μου,
κάποια στὸ δρόμο τοῦ γιαλοῦ, σὲ χρόνια εὐτυχισμένα,
κι ὅλα τους, κι ὅλη ἡ χώρ᾿ αὐτὴ μοῦ λέει γιὰ τὴ ζωή μου.
Ἄ! Καθὼς μπαίνω στ᾿ ἄχαρα τὰ βραδινὰ στενά της,
κανένας δὲν ὑπάρχει πιὰ νὰ βγεῖ νὰ μ᾿ ἀπαντήσει,
ἐγὼ εἶμαι ὁ μόνος κι ὁ στερνὸς ποὺ τὰ περνῶ διαβάτης·
θυμᾶμαι ἀγάπες· σβήνεται τὸ λίγο φῶς στὴ δύση·
Σβήνεται ἀγάλια ὁλότελα. Κι ἡ χώρα ἡ θαμπωμένη
μαζὶ μ᾿ ἐκεῖνο σιωπηλὴ βυθίζεται μακριά μου,
γυρνάω σκυφτός. Κι ἀλλοίμονο! τριγύρω μου δὲ μένει
παρὰ ἡ νυχτιά, κι ἡ σκοτεινιὰ κι ἡ ἀτέλειωτη ἐρημιά μου.
– Όταν το διαβάζω, κ. Γαΐλα δυνατά νοιώθω τρεμάμενη τη φωνή μου. Και ο Πορφύρας υμνητής του έρωτα. Και της Φύσης. Και της θάλασσας.Και των μελαγχολικών ειδυλλίων. Αλλά και τι ημίφως! Τι συγκρατημένος λυγμός! Τι μαύρο! Που μόλις κι αχνοφαίνεται ώ, Θεέ μου… (της Ποίησης).
- Δημοσιογράφος κατ’ επάγγελμα ο κ. Μαρδάς που στα 35 χρόνια της πορείας του έχει γράψει δέκα βιβλία , μεταξύ των οποίων και τις ποιητικές συλλογές: ΑΘΗΝΑ ΜΕ ΘΟΛΟ ΠΟΤΑΜΙ/Άγκυρα 2009, ΓΥΜΝΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ/Βακχικόν 2016 και, υπό έκδοση, ΔΙΑΜΗΝΥΜΑΤΑ/Ιωλκός.
Ευχαριστώ και τους δυο εκλεκτούς των γραμμάτων μας κ. Χρυσούλα Σπυρέλη και κ. Κώστα Μαρδά για την συμμετοχή τους στην συνοπτική αυτή έρευνα για τους δυο κλασσικούς συμβολιστές ποιητές μας Κώστα Χατζόπουλο και Λάμπρο Πορφύρα.
Αφιερωμένο εξαιρετικά -το άρθρο- στον δημιουργό του αριστουργηματικού πεζού έργου συμβολισμού <Φθινόπωρο> τον Κώστα Χατζόπουλο που εφέτος συμπληρώθηκαν 150 έτη από τη γέννηση του…
Τασσώ Γαΐλα
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια
Κώστας Μαρδάς
Λάμπρος Πορφύρας
Χρυσούλα Σπυρέλη
Κωσταντίνος Χατζόπουλος