Γράφει ο Κώστας Σακαρέλος
Η Ελλάδα συμμετείχε για πρώτη φορά στον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision το 1974. Την επόμενη χρονιά απείχε, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.
Στις αρχές Απριλίου του 1976 ο Μάνος Χατζιδάκις, Διευθυντής τότε του Τρίτου Προγράμματος της Κρατικής Ραδιοφωνίας, επικοινώνησε τηλεφωνικά με την τραγουδοποιό και τραγουδίστρια Μαρίζα Κωχ και της ζήτησε να γράψει άμεσα, εκείνη τη νύχτα, ένα τραγούδι διαμαρτυρίας για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, προκειμένου να συμμετάσχει με αυτό η χώρα μας στον διαγωνισμό της Γιουροβίζιον.
Αφηγείται σχετικά η ίδια: «… Ήταν τόση η χαρά μου που δεν του είπα αν θα μπορέσω ή δεν θα μπορέσω μέσα σε ένα βράδυ να γράψω το τραγούδι αυτό». Σύμφωνα με τα λεγόμενα της ίδιας, χωρίς χρονοτριβή, επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον ραδιοφωνικό παραγωγό Μιχάλη Φωτιάδη, που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη, συνεργάστηκαν και την άλλη μέρα το πρωί, γύρω στις δέκα, πήγε στο σπίτι του Χατζιδάκι και του παρέδωσε «ένα ηχογράφημα πρόχειρα γραμμένο. Αυτός το δέχτηκε με ενθουσιασμό και το έστειλε».
Προπομπός της ελληνικής συμμετοχής υπήρξε ένα φιλμ, που είχε γυρίσει στον Μυστρά ο Κώστας Φέρρης. Ο Χατζιδάκις παρότρυνε τη Μαρίζα να φύγει αμέσως για τη Χάγη, στην οποία θα γινόταν ο διαγωνισμός, παίρνοντας μαζί της ένα λαούτο μόνο.
Η στιχουργός, επειδή το τραγούδι ήταν θρήνος, χρησιμοποίησε ως βάση ένα γνωστό ηπειρώτικο μοιρολόι. Οι στίχοι του τραγουδιού είχαν ως εξής:
Κάμπος γεμάτος πορτοκάλια όι, όι, η μάνα μου!
Που πέρα ως πέρα απλώνετ’ η ελιά
Γύρω χρυσίζουν τ’ ακρογιάλια όι, όι, η μάνα μου!
Και σε θαμπώνει, (σε) θαμπών’ η αντηλιά.
Στον τόπο αυτό όταν θα πάτε, όι, όι, μάνα μου!
Σκηνές αν δείτε, αν δείτε στη σειρά
Δε θα ’ναι κάμπινγκ για τουρίστες, όι, όι, μάνα μου!
Θα ’ναι μονάχα, μονάχα προσφυγιά.
Παναγιά μου, Παναγιά μου, παρηγόρα την καρδιά μου!
Παναγιά μου, Παναγιά μου, παρηγόρα την καρδιά μου!
Κι αν δείτε ερείπια γκρεμισμένα, όι, όι, μάνα μου!
Δεν θα ’ναι από άλλες, από άλλες εποχές
Από ναπάλμ θα ’ναι καμένα, όι, όι, μάνα μου!
Θα’ ναι τα μύρια χαλάσματα του χτες.
Κι αν δείτε γη φρεσκοσκαμμένη, όι, όι, μάνα μου!
Δεν θα ’ναι κάμπος, ναι κάμπος καρπερός
Σταυροί θα είναι φυτεμένοι, όι, όι, μάνα μου!
Που τους σαπίζει, (τους) σαπίζει ο καιρός!
Παναγιά μου, Παναγιά μου, παρηγόρα την καρδιά μου!
Παναγιά μου, Παναγιά μου, παρηγόρα την καρδιά μου!
Η ηγεσία της Τουρκίας, όταν πληροφορήθηκε για το “μήνυμα” των στίχων του ελληνικού τραγουδιού, προσπάθησε με κάθε τρόπο να εμποδίσει τη συμμετοχή της Ελλάδας. Άμεσα, απέσυρε τη δική της συμμετοχή στον διαγωνισμό και διοργάνωσε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας εναντίον της ελληνικής συμμετοχής. Το θέμα πήρε τεράστιες διαστάσεις. Οι «Γκρίζοι Λύκοι» απειλούσαν ότι θα δολοφονήσουν την Ελληνίδα ερμηνεύτρια. Ακόμα, την ημέρα εκείνη 60.000 Τούρκοι μετανάστες συγκεντρώθηκαν έξω από το μέγαρο, στο οποίο γινόταν ο διαγωνισμός, διαμαρτυρόμενοι για τα λόγια του τραγουδιού.
Τελικά, με παρέμβαση της Γαλλίας, η συμμετοχή της Ελλάδας διασφαλίστηκε. Οι Ολλανδοί ζήτησαν από την Ελληνίδα τραγουδίστρια να μην ανέβει στη σκηνή, επειδή κυκλοφορούσαν φήμες ότι Τούρκος ελεύθερος σκοπευτής βρισκόταν στην αίθουσα. Εκείνη υπέγραψε δήλωση ότι θα εμφανισθεί με δική της ευθύνη και, φορώντας αλεξίσφαιρο γιλέκο, ανέβηκε στη σκηνή, ντυμένη στα μαύρα, σε ένδειξη πένθους. Λίγο πριν την εμφάνισή της, οι άντρες της ασφάλειας εντόπισαν και συνέλαβαν τον ελεύθερο σκοπευτή.
Στις 3 Απριλίου 1976, λοιπόν, η ανεπανάληπτη Μαρίζα Κωχ, αγνοώντας τις απειλές, στάθηκε αγέρωχη στη σκηνή και αναφέρθηκε με τους στίχους της στις θηριωδίες των Τούρκων στον κυπριακό λαό. Οι οδηγίες του Μάνου Χατζιδάκι ήταν σαφείς. Αυτές, δεν αφορούσαν μόνο την ερμηνεία, αλλά και το όλο στήσιμό της πάνω στη σκηνή. «…Μόνο στο τέλος του τραγουδιού, στην τελευταία κορώνα, να απλώσεις τα χέρια σου, για να φανεί το πένθος μας για την Κύπρο…» της είχε πει.
Την ώρα της μετάδοσης της ελληνικής συμμετοχής η Τουρκία διέκοψε τη ζωντανή σύνδεση και στη θέση του ελληνικού τραγουδιού μετέδωσε το εθνικιστικό άσμα «Memleketim» («Πατρίδα μου»), που ακουγόταν την ώρα της εισβολής στην Κύπρο. Αν και το ελληνικό τραγούδι δεν κατάφερε να κερδίσει κάποια υψηλή θέση (κατετάγη 13ο), ο σάλος που δημιουργήθηκε στην Ευρώπη από την παρουσίαση του κυπριακού δράματος ήταν τόσο μεγάλος, που ανάγκασε τη Μαρίζα Κωχ να μην επιστρέψει στην Ελλάδα μαζί με την υπόλοιπη αποστολή αλλά να παραμείνει και να εμφανιστεί ως καλεσμένη σε δεκάδες τηλεοπτικές εκπομπές.
Ανέκαθεν κρύβονταν κι εξακολουθούν να κρύβονται πολιτικές σκοπιμότητες στη σκηνή, καθώς και στα παρασκήνια τέτοιων διοργανώσεων. Οι κρίσεις και οι συγκρίσεις αποτελούν όχι μόνο δικαίωμα αλλά και υποχρέωση των πολιτών. Ας μη διαφεύγει της προσοχής μας πως σωστός πολίτης είναι ο ενημερωμένος πολίτης κι ακόμα πως, όπως είχε πει και ο Winston Churchill, «όσο πιο πολύ πίσω πάμε στο παρελθόν, τόσο πιο μακριά στο μέλλον μπορούμε να δούμε».
Πηγές: 1. Πρόσφατο άρθρο του Κώστα Μπουμπουρή στον «Ευρυτανικό Παλμό» με θέμα: «Η Γιουροβίζιον του 1976, Μάνος Χατζιδάκις και Μαρίζα Κωχ», στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
https://www.evrytanikospalmos.gr/i-giourovizion-tou-1976-manos-chatzidakis-kai-mariza-koch/
2. Συνέντευξη της Μαρίζας Κωχ, σχετικής με το θέμα, στην ηλεκτρονική διεύθυνση: