Μνήμες, συγκίνηση και πλήθος κόσμου στην προβολή του ντοκιμαντέρ για τα «ίχνη καπνού» στο Αγρίνιο

Πλήθος κόσμου και συγκίνηση μεγάλη πλημμύρισαν χθες, Δευτέρα 7 Απριλίου, την αίθουσα του Κινηματογράφου Άνεσις στο Αγρίνιο.   

Έλαβε χώρα η πρώτη προβολή του ντοκιμαντέρ «ΙΧΝΗ ΚΑΠΝΟΥ»  (διάρκειας 44 λεπτών) που οργάνωσαν η Κίνηση «Δρω» και ο δήμος Αγρινίου και το οποίο αφηγείται την ιστορία του καπνού στην ευρύτερη περιοχή του Αγρινίου.

Η σκηνοθεσία είναι του Πάνου Καλτσά και η έρευνα της Γιούλας Τζογάνη. Το ντοκιμαντέρ  παρουσιάζει το οικονομικοκοινωνικό πλαίσιο της δεκαετίας του ΄30 και τη σημερινή πραγματικότητα.

Μέσα από μαρτυρίες έντεκα ανθρώπων, ζωντανεύει η μνήμη μιας εποχής που καθόρισε τον τόπο μας. Η παρουσίαση στη μεγάλη οθόνη συγκίνησε τους θεατές, πολλοί εκ των οποίων έχουν προσωπικά βιώματα.  Αναβίωσαν μνήμες και δόθηκε αφορμή για συγκίνηση και προβληματισμό.

.

Ως γνωστόν η καλλιέργεια του καπνού διαδραμάτισε  σημαντικότερο ρόλο στην ανάπτυξη της πόλης και την έκανε γνωστή παγκοσμίως για την εξαιρετική ποιότητα που παραγόταν στον Αγρινιώτικο κάμπο.

Χάρις στην πρωτοβουλία ανθρώπων που «δρουν» ανάμεσά μας, το άγνωστο στους νέους και σιγά-σιγά ξεχασμένο παρελθόν, θα διασωθεί με αυθεντικές μαρτυρίες των «πρωταγωνιστών» της εποχής της καπνοκαλλιέργειας, μέσα από το ντοκιμαντέρ που γύρισαν.

Η πρώτη του προβολή στον Δημοτικό κινηματογράφο «Άνεσις» στην κεντρική οδό Χαριλάου Τρικούπη στο Αγρίνιο, έφερε εκατοντάδες θεατές όλων των ηλικιών, που απόλαυσαν μία προβολή 44’ λεπτών ανεπανάληπτη.

Για το γύρισμα αυτής της ταινίας δούλεψαν πολλοί άνθρωποι, τους οποίους ευχαρίστησε στην ομιλία του ο σκηνοθέτης του έργου κύριος Παναγιώτης Καλτσάς και η ερευνήτρια των ιστορικών τεκμηρίων κυρία Γιούλα Τζογάνη.

Τον συντονισμό της εκδήλωσης είχε η υπεύθυνη των Δημοτικών Κινηματογράφων του Αγρινίου κυρία Χριστίνα Μπαλάσκα, η οποία προλόγισε την εκδήλωση.

Μετά την προβολή, που έφερε στην μνήμη όλων των «παλιών» μέσα στην αίθουσα των «καημών» των χωραφιών και των «πνιγερών στην σκόνη και μυρουδιά»  μεροκάματων στις καπναποθήκες, ακολούθησε ένα παρατεταμένο χειροκρότημα.

Μίλησαν ο σκηνοθέτης και η ερευνήτρια και ακολούθησαν τα συγχαρητήρια και σχόλια για το ντοκιμαντέρ και τους δημιουργούς του, από θεατές και Δημοτικούς παράγοντες.

(Οι ομιλίες τους που ακολούθησαν μετά την προβολή, παραθέτονται στο τέλος του κειμένου, καθώς και τα ονόματα όσων συμμετείχαν στην δημιουργία του έργου).

Στην προβολή παραβρέθηκαν παλιοί καλλιεργητές, καπνεργάτες αλλά και πολλοί νέοι άνθρωποι. Φυσικά πλήθος κόσμου, εκπρόσωποι αρχών, συλλόγων και φορέων.

Χαρακτηριστικό είναι πως δεν είχε τελειώσει καλά-καλά η πρώτη προβολή και πολιτιστικοί σύλλογοι από αγροτικά κεφαλοχώρια του νομού Αιτωλοακαρνανίας, εκδήλωσαν ενδιαφέρον για να προβληθεί στον τόπο τους κατά την διάρκεια των Πολιτιστικών Εκδηλώσεων που διοργανώνουν κάθε καλοκαίρι, (συγκεκριμένα 10 έως 17 Αυγούστου).

Και από τους δημιουργούς του πρωτότυπου ντοκιμαντέρ, που μπορούμε από τώρα και στο εξής να το θεωρήσουμε και να το εντάξουμε στα ιστορικά για τον τόπο αφηγήματα με εικόνα, έλαβαν πρόθυμα καταφατική απάντηση.

Είναι σίγουρο ότι αυτή η αυθεντική μαρτυρία που καταγράφηκε θα αποτελεί στις επόμενες γενιές πηγή άντλησης πληροφοριών για σχετικές έρευνες, όχι απλώς για τον καπνό, αλλά και για τις κοπιαστικές δραστηριότητες, χωρίς τα σύγχρονα μέσα,  των  γεωργών στην ύπαιθρο  του νομού Αιτωλοακαρνανίας.

—————————ο—————————–

Ακολουθούν τα πλήρως κατατοπιστικά για το ντοκιμαντέρ κείμενα.

Σκηνοθέτης Πάνος Καλτσάς:

Αγαπητοί φίλοι και φίλες,

Θέλω να σας ευχαριστήσω από καρδιάς που βρεθήκατε απόψε εδώ, στον Δημοτικό Κινηματογράφο ΑΝΕΣΙΣ, για να παρακολουθήσετε την πρώτη δημόσια προβολή του ντοκιμαντέρ «ΙΧΝΗ ΚΑΠΝΟΥ». Για εμάς, αυτή η στιγμή δεν είναι απλώς η παρουσίαση ενός κινηματογραφικού έργου – είναι η κορύφωση μιας συλλογικής προσπάθειας, αλλά και μιας εσωτερικής διαδρομής.

Η ταινία γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη να καταγράψουμε και να διασώσουμε την ιστορία του καπνού στην περιοχή του Αγρινίου. Μια ιστορία πολυσύνθετη, γεμάτη μόχθο, αγώνες και αντιφάσεις. Ο καπνός δεν ήταν απλώς ένα προϊόν – ήταν τρόπος ζωής, ήταν βιοπορισμός, ήταν συλλογική ταυτότητα.

Από την έρευνα μέχρι το γύρισμα και το μοντάζ, είχαμε στο μυαλό μας τη φωνή των ανθρώπων που έζησαν αυτή την εποχή. Και είχαμε την τύχη να μιλήσουμε με έντεκα πρόσωπα που μας άνοιξαν τις καρδιές τους και μας παρέδωσαν την προσωπική τους μνήμη. Χωρίς αυτούς, αυτή η ταινία δεν θα υπήρχε. Χθες έμαθα ότι ένας από τους 11 ανθρώπους που μας μίλησαν για τον καπνό έφυγε από κοντά μας. Πρόλαβε όμως και κατέθεσε τα όσα έζησε με τον καπνό.

Το ντοκιμαντέρ αυτό είναι αφιερωμένο σε εκείνους που πάλεψαν, δούλεψαν και έζησαν μέσα από τον καπνό. Σε μια εποχή που αλλάζει ραγδαία, θεωρήσαμε υποχρέωσή μας να καταγράψουμε το χθες, όχι με νοσταλγία, αλλά με επίγνωση. Για να θυμηθούμε ποιοι είμαστε. Για να προβληματιστούμε για το πού πάμε.

Ελπίζω η ταινία να σας άγγιξε. Να σας έκανε να σκεφτείτε, να νιώσετε, ίσως και να αναγνωρίσετε κομμάτια της δικής σας ιστορίας.

Επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω τα άτομα που μας επέτρεψαν να χρησιμοποιήσουμε το αρχειακό υλικό που είχαν στην κατοχή τους. Θα αναφέρω μόνο δύο απ’ αυτούς, τον Γιάννη Γιαννακόπουλο και τη Γίτσα Πανταζή Ναστούλη, οι οποίοι έχουν τεράστιο αρχείο! Να ευχαριστήσω τον Δήμο Αγρινίου και τους υπεύθυνους του κινηματογράφου που αγκάλιασαν αμέσως την προσπάθειά μας και μας έδωσαν την ευκαιρία να προβάλουμε απόψε την ταινία μας.

Σας ευχαριστώ και πάλι που ήσασταν εδώ απόψε. Η παρουσία σας είναι η μεγαλύτερη επιβράβευση.

Θα ήθελα να καλέσω στο βήμα την συνεργάτιδα στο ντοκιμαντέρ, τη Γιούλα Τζογάνη, υπεύθυνη της έρευνας. Η γνώση, η επιμονή και η αγάπη της για το θέμα ήταν καθοριστικά στοιχεία για να στηθεί αυτό το ντοκιμαντέρ.

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ στην ταινία : Γεώργιος Ανδρώνης (Ραΐνα), Αθανασία Γούναρη, Ολγα Ζάκκα (Αγγελόκαστρο), Βασίλειος Ζωγόπουλος (Λυσιμαχεία), Θανάσης Κάππας (Ματαράγκα), Γιάννης Καραμπλιάνης (Σκουρτού), Ηλίας Τζάνης, Λευτέρης Τηλιγάδας, Γιούλα Τζογάνη, Μαρία Τριάντη και Ανδρέας Τσιλίκας (Αγγελόκαστρο).

—————————-ο—————————-

Γιούλα Τζογάνη   «ΙΧΝΗ  ΚΑΠΝΟΥ»  7/4/2025

Καλησπέρα σας!

Η Ομάδα ΔΡΩ κι εγώ προσωπικά στην οποία ανήκω, θέλουμε να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας στον καθένα σας ξεχωριστά που βρίσκεται μαζί μας απόψε. Την ευγνωμοσύνη μας στον ακούραστο Πάνο Καλτσά για τις ατέλειωτες ώρες δουλειάς και την υπομονή του μέχρι να μας παρουσιάσει αυτό το αποτέλεσμα που είδατε. Επίσης την ευγνωμοσύνη μας και στους ωραίους ανθρώπους που μας άνοιξαν το σπίτι και την καρδιά τους και κατέθεσαν τις μνήμες τους στην κάμερα.

– Το ντοκιμαντέρ «Ίχνη καπνού» φτιάχτηκε για να ζωντανέψουν μνήμες στους παλιότερους και για να γνωρίσουν οι νεότεροι όχι μόνο την ιστορία του τόπου τους, αλλά  και να συνειδητοποιήσουν ότι το μέλλον έχει ρίζες, τίποτε δεν είναι δεδομένο, το σήμερα δεν είναι αποτέλεσμα τύχης και  το μέλλον δεν χαρίζεται, αλλά κατακτιέται.

– Για μένα όλα ξεκίνησαν όταν έπεσα πάνω σε ένα έγγραφο, περίπου  το 1993 με 1994,  το οποίο υπέγραφε ο τότε νομίατρος και στο οποίο έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου τονίζοντας:  Δεν μπορεί να διανοηθεί ανθρώπου νους, τις επιπτώσεις που θα έχουν στον ανθρώπινο οργανισμό, στον υδροφόρο ορίζοντα και γενικότερα στο περιβάλλον, η αλόγιστη κατανάλωση τοξικών φυτοφαρμάκων στην καλλιέργεια του καπνού Βιρτζίνια και άλλες ποικιλίες και οι εκπομπές αερίων που διοχετεύονται στην ατμόσφαιρα από τους φούρνους ξήρανσής τους.

Αυτό ήταν η αφορμή που με ενεργοποίησε και άρχισα να παρατηρώ τον καπνό  Βιρτζίνια. Μου φάνηκε άρρωστος, με τα χλωμά του φύλλα να γέρνουν θλιμμένα προς το έδαφος, σε αντίθεση με τα υγιή τσεμπέλια που τα  φύλλα τους ήταν καταπράσινα, ατένιζαν τον ουρανό και δεν χρειάζονταν τοξικά φυτοφάρμακα.

– ‘Έτσι άρχισα σιγά-σιγά να καταγράφω ό,τι είχα βιώσει από τη σχέση μου με τα καπνά τσεμπέλια και μυρωδάτα μέχρι τα 19 μου χρόνια, μια σχέση μόχθου, κατάρας και ευλογίας μαζί. Ο καπνός άφησε στη ζωή μου ένα ανεξίτηλο πολιτισμικό αποτύπωμα, καθώς κυριολεκτικά ζυμώθηκα με την παραγωγική του διαδικασία.

– Μετά την απαγόρευση και της καλλιέργειας  του Βιρτζίνια  συνέχιζα να παρατηρώ με θλίψη την ερήμωση των χωριών, τα ακαλλιέργητα χωράφια, την υποβάθμιση και απαξίωση του αγρότη, το συνεχή μαρασμό της πόλης μου. Μιας πόλης που επί έναν αιώνα περίπου, έζησε την οικονομική της άνθιση λόγω της καπνοκαλλιέργειας, της καπνεμπορίας και της καπνοβιομηχανίας. Και σ΄ αυτή την άνθιση συνέβαλλαν τόσο η εγκατάσταση  των προσφύγων το 1923-1924 που ασχολήθηκαν με τον καπνό όσο και οι δυναμικοί καπνέμποροι και χαρισματικοί καπνοβιομήχανοι ευεργέτες του Αγρινίου  Αδελφοί Παπαστράτου.

– Απεναντίας το Αγρίνιο αντί να ευγνωμονεί  που  το μετέτρεψαν στην πολυπληθέστερη πόλη της Αιτωλ/νίας και μέχρι πρότινος σε σημαντικό εμπορικό κόμβο της ευρύτερης περιοχής, αποποιήθηκε την ιστορική ταυτότητα που της χάρισε ο καπνός. Επικράτησε απόλυτη σιωπή και απουσία μουσειακών χώρων στους οποίους να αποτυπώνεται η ιστορική συμβολή του καπνού. Αλλά και έλλειψη οράματος και αναβλητικότητα για την αξιοποίηση των αρχιτεκτονικών θησαυρών που της δώρισαν καπνέμποροι και καπνοβιομήχανοι.

Πολλά τα ερωτήματα που μου έχουν δημιουργηθεί και ζητούν διερεύνηση και απάντηση….

– Γιατί από τις επιλογές που πρότεινε η Ε.Ε. οι τότε κυβερνώντες επέλεξαν την ολική αποσύνδεση – κατάργηση της καπνοκαλλιέργειας και την εφαρμογή επιδοματικής πολιτικής κι όχι την μερική αποσύνδεση-κατάργηση και στροφή προς άλλες γεωργικές δραστηριότητες, όπως καλλιέργεια ποιοτικότερου καπνού ή στέβια ένα φυτό που ταιριάζει στα εδάφη της περιοχής μας ύστερα από έρευνες  ή άλλες καλλιέργειες;

– Γιατί εκείνο το χρονικό διάστημα αντί να ενδυναμωθεί η γεωτεχνική επιστημονική έρευνα μέσω της αναζωογόνησης του Καπνικού Σταθμού και της διεύρυνσης των πειραμάτων του, ορισμένοι αποφάσισαν να διακόψουν εντελώς την επιστημονική έρευνα από την πόλη του Αγρινίου;

– Γιατί οι συνδικαλιστικοί φορείς των αγροτών (ΠΑΣΕΓΕΣ, Αγροτικοί Συνεταιρισμοί, κι άλλοι) δεν αγωνίστηκαν για να διατηρήσουν τα δικαιώματά τους ώστε να καλλιεργούν τη γη τους;

Μήπως γι’ αυτό ευθύνονται οι αγρότες που και σήμερα πολλοί ανερυθρίαστα  τους αποκαλούν τεμπέληδες;  Αγνοούν πως οι αγρότες αυτό που γνωρίζουν πολύ καλά, είναι να καλλιεργούν μόνο τη Γη τους.

– Γιατί αντί για γεωργική παραγωγή με όφελος των πολλών, στα χωράφια υψηλής παραγωγικότητας, φυτρώνουν συνέχεια μέταλλα και τζάμια, τα φωτοβολταϊκά  για το κέρδος και μόνο των ολίγων οι οποίοι για να μας καθησυχάσουν άλλαξαν και το νόημα των λέξεων και τα ονομάζουν πράσινη ανάπτυξη;

Η Ομάδα Δρω νοιώθοντας ευγνωμοσύνη για την προσφορά του καπνού, σε τοπικό και σε εθνικό επίπεδο, θέλησε να κρατήσει ζωντανή τη μνήμη  του. Δημιούργησε Ψηφιακό Μουσείο Καπνού και στη συνέχεια  κατέγραψε προφορικές μαρτυρίες πρώην καπνοκαλλιεργητών και καπνεργατών μέρος των οποίων σας παρουσίασε στο ντοκιμαντέρ «Ίχνη… καπνού» που παρακολουθήσατε. Πιστεύουμε ότι θα αποτελέσουν μια γέφυρα της ιστορίας του καπνού, στην οποία θα βαδίζεις στο παρόν και στο μέλλον, διατηρώντας ατόφιο το παρελθόν του.

Κείμενο Απόστολος Καρακώστας

Φωτογραφίες της εκδήλωσης από Απόστολο Καρακώστα, Κώστα Τσόλκα, Νώντα Λαμπρακόπουλο