Του Παναγιώτη Δρέλλια*

Η Γυμναστική Εταιρεία Αγρινίου  διοργάνωσε την Τετάρτη 22 Φεβρουαρίου 2023 στο Παπαστράτειο Μέγαρο της πόλης μια σημαντική εκδήλωση, που θα μπορούσε να ιδωθεί ως αφιέρωμα μνήμης   στα 150 χρόνια από τη γέννηση του σπουδαίου μαθηματικού Κων. Καραθεοδωρή και στα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή. Όσοι  είχαν την ευκαιρία να παραβρεθούν, παρακολούθησαν την ενδιαφέρουσα διάλεξη του Κωνσταντίνου Νάκου, Μαθηματικού-Συντονιστή Εκπαιδευτικού Έργου Δυτικής Ελλάδας, με θέμα        «Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή και το Ιωνικό Πανεπιστήμιο Σμύρνης “Φως εξ Ανατολών”». Η ομιλία που συνοδεύτηκε από προβολή φωτογραφιών εκείνης της εποχής, ανέδειξε την επιστημονική προσφορά ενός  εξέχοντος διανοητή  του ευρύτερου Ελληνισμού και υπενθύμισε λαμπρές στιγμές της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας που δυστυχώς ναυάγησαν από το τραύμα της εθνικής καταστροφής του 1922 στην αρχέγονη  Ιωνία της Μικράς Ασίας.

Με   βάση τις πληροφορίες που προσκόμισε ο εκλεκτός ομιλητής και ανατρέχοντας σε σχετικές πηγές  επιχειρούμε μια συνοπτική περιγραφή της πνευματικής πορείας του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή(1873-1950), με καταγωγή από Κωνσταντινούπολη και Χίο, ο οποίος υπήρξε επιστήμων διεθνούς φήμης  με πολυσχιδές έργο. «Ο κοσμοπολίτης μαθηματικός Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή-σημείωσε σε ειδική έκδοση ο Στράτος Θεοδοσίου, Ομότιμος Αστροφυσικός στο ΕΚΠΑ– είχε τεράστια συνεισφορά στα Μαθηματικά, τη Φυσική, τη Μηχανική και την Αρχαιολογία, ήταν μια θρυλική μορφή της νεοελληνικής φυσικομαθηματικής διανόησης και είναι ο μοναδικός νεότερος Έλληνας μαθηματικός με τη μεγαλύτερη επιρροή παγκοσμίως».

Από το 1891 έως το 1895, σπούδασε πολιτικός μηχανικός στη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου στις Βρυξέλλες. Στη συνέχεια στη Λέσβο, μετείχε στην κατασκευή έργων οδοποιίας, ενώ το 1898 στην Αίγυπτο εργάστηκε  στη βρετανική εταιρεία που κατασκεύαζε το φράγμα στο Ασουάν, αλλά συνέχισε να μελετά μαθηματικά συγγράμματα και  έκανε μετρήσεις στην πυραμίδα του Χέοπα. Το 1900, ο 27χρονος Καραθεοδωρή,  αποφάσισε να εγκαταλείψει το επάγγελμα του μηχανικού για να σπουδάσει Μαθηματικά. Για δύο χρόνια παρακολούθησε μαθήματα στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου  από διακεκριμένους μαθηματικούς όπως ο Herman Schwarz, ο Georg Frobenius, ο Erhard Schmidt και ο Lazarus Fuchs. Το 1902 μεταγράφηκε στο Πανεπιστήμιο Γκέτινγκεν, θεωρούμενο τότε το μεγαλύτερο κέντρο Μαθηματικών, όπου δίδασκαν οι διάσημοι καθηγητές David Hilbert και ο Felix Klein. Το 1904 αναγορεύτηκε διδάκτορας και υφηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν.

Το 1911, μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου συμμετείχε στην επιτροπή επιλογής καθηγητών για το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1920, πάλι με πρόσκληση του Βενιζέλου, ανέλαβε να οργανώσει το Ιωνικό Πανεπιστήμιο στη Σμύρνη, όπου παρέμεινε μέχρι την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου τον Αύγουστο του 1922, κατορθώνοντας να διασώσει βιβλιοθήκη και εργαστηριακά όργανα και να τα μεταφέρει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών(βρίσκονται στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών του ΕΚΠΑ). Το Νοέμβριο του 1926, έγινε μέλος στη νεοϊδρυθείσα Ακαδημία Αθηνών, Το 1930, πάλι μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου, ανέλαβε καθήκοντα κυβερνητικού επιτρόπου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης για να βοηθήσει στην αναδιοργάνωση του πρώτου και στην οργάνωση του (νεοσύστατου) δεύτερου. Το 1932, επέστρεψε στο Μόναχο, παραμένοντας εκεί  και στα δύσκολα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τον Δεκέμβριο του 1949 έδωσε την τελευταία του διάλεξη στο Μόναχο, δύο μήνες πριν τον θάνατό του.

Οι έρευνες του συνθέτουν ένα πολύπλευρο έργο. Αρχικά ασχολήθηκε με τον Λογισμό των Μεταβολών και η διδακτορική διατριβή του φέρει τον τίτλο «Περί των ασυνεχών λύσεων στον Λογισμό των Μεταβολών». Στη συνέχεια ασχολήθηκε με όλους σχεδόν του κλάδους των Μαθηματικών, έχοντας  ουσιαστική συμβολή στη Θεωρητική Φυσική  με τη μαθηματική θεμελίωση  καίριων  τομέων  της, όπως η περίφημη Αρχή Καραθεοδωρή: «Σε κάθε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας ενός συστήματος υπάρχουν μερικές απείρως γειτονικές καταστάσεις ισορροπίας στις οποίες δεν μπορούμε να φτάσουμε με αδιαβατικές μεταβολές».

Ως κυριότερα έργα του θεωρούνται:

1)Μαθήματα Πραγματικών Συναρτήσεων(Vorlesungen uber reele, 1918)

2)Σύμμορφη Απεικόνιση(Conformal Represantation, 1932)

3)Γεωμετρική Οπτική(Geometrishe Optik, 1937)

4)Πραγματικές Συναρτήσεις(Reele Funktionen, 1939).

ΠΗΓΕΣ

1. Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης «Μυθιστορηματική Βιογραφία Κων/νου Καραθεοδωρή», Εκδ. ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ, 2019
2. Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ-LAROUSSE-BRITANNICA, 2006

*Μαθηματικός-πτυχ. ΦΠΨ-MSc Φιλοσοφίας(panagd@otenet.gr)