Γράφει ο Χριστόφορος Καραχρήστος – Επιστημονικός συνεργάτης Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου – ΕΕΥΕΜ, Υπεύθυνος Τομέα δημιουργίας και διαχείρισης ηλεκτρονικών μαθημάτων (ΤΟΔΗΜ)
Τα MOOCs (Μαζικά Ανοικτά Διαδικτυακά Μαθήματα) αποτελούν ίσως την πιο καινοτόμο εξέλιξη στον τομέα της εκπαίδευσης παγκοσμίως, σήμερα. Πρόκειται για ηλεκτρονικά μαθήματα, τα οποία προσφέρονται κυρίως από Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και καλύπτουν μια ευρεία γκάμα εκπαιδευτικών αντικειμένων, από όλα τα επιστημονικά πεδία. Στηρίζονται στο μοντέλο της ελεύθερης και ανοικτής πρόσβασης στη γνώση και για το λόγο αυτό, προσελκύουν έναν τεράστιο αριθμό εκπαιδευομένων από όλο τον κόσμο. Τα MOOCs κατατάσσονται στη μη τυπική εκπαίδευση, δηλαδή στην εκπαίδευση που παρέχεται σε οργανωμένο εκπαιδευτικό πλαίσιο εκτός του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος και μπορεί να οδηγήσει στην απόκτηση πιστοποιητικών, αναγνωρισμένων σε εθνικό επίπεδο.
Τόσο παγκοσμίως, όσο και ειδικότερα στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα έχουν εκδηλώσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την προσφορά MOOCs υψηλών προδιαγραφών προς το ευρύ κοινό. Παρά το γεγονός ότι εμφανίστηκαν σχετικά πρόσφατα, κερδίζουν καθημερινά έδαφος και τείνουν να γίνουν μέρος του συστήματος εκπαίδευσης των Ευρωπαϊκών χωρών. Απευθύνονται σε πολλούς τομείς της ελεύθερης αγοράς, όπως στην κατάρτιση των εργαζομένων, στην ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού και στο μάρκετινγκ. Τα MOOCs σήμερα, θεωρούνται ευέλικτες και καινοτόμες εκπαιδευτικές λύσεις, που εστιάζουν στη απόκτηση των απαραίτητων δεξιοτήτων από το εργατικό δυναμικό.
Τι ακριβώς είναι ένα MOOC;
Σύμφωνα με τον OpenUpEd – EADTU, έναν από τους μεγαλύτερους παρόχους MOOCs για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, «Τα MOOCs είναι μαθήματα ειδικά σχεδιασμένα για μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων, στα οποία οι εκπαιδευόμενοι έχουν πρόσβαση παντού και πάντα -αρκεί να έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο-, είναι ανοικτά σε όλους χωρίς περιορισμούς συμμετοχής και προσφέρουν πλήρη εμπειρία μαθήματος, δωρεάν». Στη συνέχεια επιχειρείται μια περεταίρω ανάλυση του όρου:
Μαζικό (Massive) σημαίνει πως, εν γένει, είναι σχεδιασμένο για μεγάλο αριθμό συμμετεχόντων.
Ανοικτό (Open). Η έννοια της Ανοικτότητας σε αυτού του είδους τα μαθήματα έχει πολλαπλές διαστάσεις:
- Χωροχρονική Ανοικτότητα. Στο μάθημα μπορούν να έχουν πρόσβαση (σχεδόν) όλοι και από παντού αρκεί να διαθέτουν σύνδεση στο διαδίκτυο.
- Στο μάθημα μπορούν να έχουν πρόσβαση όλοι χωρίς ειδικά προσόντα ή διπλώματα.
- Ανοικτότητα στην πρόσβαση όσον αφορά το ρυθμό ολοκλήρωσης. Ο καθένας μπορεί να ολοκληρώσει το μάθημα με το δικό του ρυθμό αφιερώνοντας όσο χρόνο μελέτης επιθυμεί.
- Δωρεάν ολοκλήρωση του μαθήματος.
Διαδικτυακό (Online) σημαίνει πως το μεγαλύτερο μέρος του εκπαιδευτικού υλικού του μαθήματος, σε ποσοστό πάνω από 80%, βρίσκεται αναρτημένο στο διαδίκτυο.
Μάθημα (Course) ορίζεται ως μια αυτοτελής μονάδα μάθησης από οποιοδήποτε επιστημονικό πεδίο. Ο Φόρτος ολοκλήρωσης (Workload) του αποτιμάται περίπου σε 25 – 100 ώρες μελέτης. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ πως πολλά από τα MOOCs που έχουν αναπτυχθεί από Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια, αντιστοιχίζουν το φόρτο εργασίας τους με το με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πιστωτικών Μονάδων (ECTS) και το Ευρωπαϊκό Σύστημα Μεταφοράς Πιστωτικών Μονάδων στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση (ECVET). Συνήθως αυτού του είδους τα μαθήματα χορηγούν 1 έως 4 ECTS (1 ECTS ≈ 25 – 30 ώρες μελέτης). Η Ευρωπαϊκή Κοινοπραξία για τα MOOCs (EMC) το 2019, υιοθέτησε ένα κοινό πλαίσιο αναγνώρισης (Common Microcredential Framework – CMF) των MOOCs, μεταξύ των κυριότερων παρόχων MOOC στην Ευρώπη, με απώτερο στόχο την σύνθεση αρθρωτών προγραμμάτων σπουδών που οδηγούν σε ολοκληρωμένα και πλήρως αναγνωρισμένα παραδοσιακά πανεπιστημιακά πτυχία.
Σε ποιους απευθύνονται τα MOOCs;
Τα MOOCs μπορούν να καταταχθούν σε κατηγορίες ανάλογα με το κοινό στο οποίο απευθύνονται. Βάσει των χαρακτηριστικών του, ένα MOOC μπορεί να είναι γενικού ενδιαφέροντος, απευθυνόμενο στο ευρύ κοινό. Χαρακτηριστικά αυτής της κατηγορίας μαθημάτων, τα οποία στόχο έχουν να προάγουν τη δια βίου μάθηση, είναι ο μεγάλος αριθμός συμμετεχόντων με ετερογενή χαρακτηριστικά όπως για παράδειγμα η ηλικία, η εθνικότητα, τα ενδιαφέροντα τους. Μια άλλη κατηγορία ενδιαφερομένων για τέτοιου είδους μαθήματα, είναι οι φοιτητές των Ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων, καθώς τέτοια μαθήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν επικουρικά στα προγράμματα σπουδών τους. Στόχος είναι η μείωση του κόστους εκπαίδευσης με ταυτόχρονη διασφάλιση της υψηλής ποιότητας του εκπαιδευτικού υλικού. Οι διάφορες επαγγελματικές ομάδες μπορούν να επωφεληθούν από τα MOOCs επίσης, καθώς παρέχονται MOOCs κατάρτισης-εξειδίκευσης. Τέλος, υπάρχουν τα MOOCs ειδικού σκοπού, τα οποία αφορούν στοχευμένο κοινό σε κάθε περίπτωση, όπως για παράδειγμα οι μετανάστες, διάφορες ευπαθείς ομάδες κ.α.
Τάση στα MOOCs ανά επιστημονικό αντικείμενο/επιστημονική περιοχή, παγκοσμίως.
Στην παρακάτω εικόνα παρουσιάζεται η τάση στα MOOCs παγκοσμίως ανά επιστημονικό αντικείμενο/επιστημονική περιοχή το 2019. Θα πρέπει να σημειωθεί η τάση αυτή παραμένει σταθερή με μικρές διακυμάνσεις σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Περισσότερα στατιστικά παρέχονται στο Class Central MOOC Report.
MOOCs στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο
Σε αντίθεση με την ανάπτυξη και την υψηλή διάδοση των MOOCs από Ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην υπόλοιπη Ευρώπη και γενικότερα στον υπόλοιπο κόσμο, στην Ελλάδα έχουν ξεκινήσει ελάχιστες οργανωμένες προσπάθειες για τη δημιουργία MOOCs και παροχή τους στο ευρύ κοινό. Οι πιο γνωστές και αξιόλογες προσπάθειες είναι το Mathesis που υποστηρίζεται από τον εκδοτικό και μορφωτικό οργανισμό «Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης» και φιλοξενεί μαθήματα καθηγητών ΑΕΙ της χώρας και του εξωτερικού και το Coursity που φιλοξενεί μαθήματα από τα Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ. Ελληνικών Πανεπιστημίων. Το τελευταίο διάστημα αναπτύσσει τη δική του πλατφόρμα παροχής MOOC μαθημάτων το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο μέσω του Εργαστηρίου Εκπαιδευτικού Υλικού και Εκπαιδευτικής Μεθοδολογίας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά οι βασικότεροι πάροχοι MOOC στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο.
Το Mathesis (Ελλάδα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) προσφέρει περισσότερα από 35 μαθήματα, τα οποία εντάσσονται στα παρακάτω επιστημονικά πεδία: Φιλοσοφία, Γλώσσα, Φυσική, Η/Υ κ.α. Ενδεικτικά μαθήματα που προσφέρονται μέσω της πλατφόρμας Mathesis είναι «Πιθανότητες – Μιχάλης Κολουντζάκης, Διαφορικές Εξισώσεις – Στέφανος Τραχανάς, Παγκόσμια Ιστορία – Μαρία Ευθυμίου, Αριστοτελική Ηθική – Παύλος Κόντος, Προχωρημένος προγραμματισμός με Python – Νίκος Αβούρης, Αρχαία ελληνική Φιλοσοφία: Από τον Θαλή στον Αριστοτέλη – Βασίλης Κάλφας, Ταξίδι στο Σύμπαν – Σταθμός πρώτος: Το ηλιακό μας σύστημα – Βάσω Παυλίδου και Κώστας Τάσσης.
Το Coursity (Ελλάδα: Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Ελληνικών Πανεπιστημίων) προς το παρόν προσφέρει 13 σεμινάρια τα οποία οδηγούν στη λήψη πιστοποιητικού από τα Κέντρα Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης Ελληνικών Πανεπιστημίων.
Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι πιο δημοφιλείς πάροχοι ηλεκτρονικών μαθημάτων παγκοσμίως: FutureLearn (Ηνωμένο Βασίλειο: Open University UK), XuetangX (Κίνα: Πανεπιστήμιο Tsinghua), FUN (Γαλλία: Κοινοπραξία Γαλλικών Πανεπιστημίων), EduOpen (Ιταλία: Κοινοπραξία Ιταλικών Πανεπιστημίων), Miríada X (Ν. Αμερική: Κοινοπραξία Ισπανόφωνων Πανεπιστημίων), Stanford Online (ΗΠΑ: Πανεπιστήμιο Stanford), edX (ΗΠΑ: MIT, Πανεπιστήμιο Harvard και άλλοι), Coursera (ΗΠΑ: Πανεπιστήμιο Maryland, Πανεπιστήμιο Virginia, Πανεπιστήμιο Stanford και άλλοι).
Χριστόφορος Καραχρήστος,
*Επιστημονικός συνεργάτης Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου – ΕΕΥΕΜ, Υπεύθυνος Τομέα δημιουργίας και διαχείρισης ηλεκτρονικών μαθημάτων (ΤΟΔΗΜ)