«Είναι ολοφάνερο ότι ζούμε σε πραγματικό χρόνο αυτά που μέχρι τώρα διδάσκαμε στο αμφιθέατρο. Δεν ξέρουμε την έκταση και το βάθος του. Μόνο να ψηλαφήσουμε μπορούμε. Είναι ανατριχιαστικό, αλλά είμαστε υποχρεωμένοι να καταγράψουμε τις αλλαγές…». Η συζήτησή μας με τον καθηγητή του τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών, Βασίλη Πατρώνη (διδάσκει Οικονομική Ιστορία και Ιστορία της Οικονομικής Σκέψης) μας εισάγει σε πράγματα που συζητάμε μεταξύ μας τις τελευταίες εβδομάδες, αλλά ελπίζουμε να διαψευστούν. Εστω εν μέρει.
• «Αυτό που αντιμετωπίζουμε στον πλανήτη είναι κάτι το εξαιρετικό. Κάτι που εμφανίζεται κάθε εκατό χρόνια και περισσότερο. Για πρώτη φορά στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία ένας ιός δεν προκαλεί μόνο μία υγειονομική κρίση, αλλά και μία τεράστια αναστάτωση στην παγκόσμια οικονομία. Αν και είμαστε στην αρχή, το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι τίποτα δεν θα είναι πια το ίδιο στον κόσμο. Θα αλλάξουν πάρα πολλά πράγματα στην παγκόσμια οικονομία, ενδεχομένως στις διακρατικές σχέσεις, στις παγκόσμιες ισορροπίες δύναμης, στη μορφή της παγκοσμιοποίησης, την κοινωνία, τις σχέσεις κράτους και αγοράς…». Ο Β. Πατρώνης επικαλείται ένα απόσπασμα του επιφανούς οικονομικού ιστορικού Ανταμ Τόουζ, ο οποίος αναφέρει ότι αν αυτά που γράφονται είναι κατά προσέγγιση ακριβή, βρισκόμαστε μπροστά στο πιο άγριο σοκ στην οικονομική ιστορία εδώ και έναν αιώνα και θα προκληθεί τέτοια κατάρρευση της ζήτησης που ουδέποτε είδαμε στο παρελθόν.
• «Στην πραγματικότητα η κρίση αυτή αλλάζει τον ρυθμό της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας ιστορίας. Δεν είναι η πρώτη φορά που μία πανδημία επιταχύνει τις κοινωνικές εξελίξεις και τις αλλαγές. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και με τον «μαύρο θάνατο» (πανούκλα) του 14ου αιώνα που λειτούργησε ως επιταχυντής των εξελίξεων που ήδη υπήρχαν στο τέλος του Μεσαίωνα και κυρίως την κατάρρευση της φεουδαρχίας. Είχε τεράστιες συνέπειες αφού ο μισός πληθυσμός της Ευρώπης εξολοθρεύτηκε. Επίσης, συγκλονίστηκε η Καθολική Εκκλησία και επιταχύνθηκε η Μεταρρύθμιση, όπως και οι επιστημονικές ανακαλύψεις για να δοθούν απαντήσεις στα τεράστια προβλήματα που τέθηκαν κ.ά. Τα τέσσερα χρόνια που διήρκεσε άλλαξαν την Ευρώπη. Κάτι αντίστοιχο περιμένουμε να συμβεί και σήμερα, δηλαδή ότι θα επιταχυνθούν οι ήδη δρομολογημένες ή κάποιες τάσεις που δεν είναι απόλυτα διακριτές, θα μορφοποιηθούν και θα τους δοθεί κατεύθυνση. Κάτι που σήμερα μόνο μπορούμε να ψηλαφήσουμε».
• «Η σημερινή κρίση θα είναι δριμύτερη από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008 με τα ενυπόθηκα δάνεια, που μεταφράστηκε σε κρίση της Ευρωζώνης και ήλθε στην Ελλάδα ως κρίση χρέους. Μοιάζει περισσότερο εξωτερικά με την κατάρρευση των δίδυμων πύργων, τον Σεπτέμβριο του 2001, αλλά με πολύ μεγαλύτερη ”εκρηκτική ύλη”. Θα έλεγα ότι ζούμε μέρες της δεκαετίας του ’30, της παγκόσμιας ύφεσης που έφερε η κρίση του 1929 και που ταλάνισε την παγκόσμια οικονομία, η οποία αναζήτησε λύσεις. Μία από αυτές τις λύσεις ήταν και το “New Deal” του Ρούζβελτ και ο Κενσυανισμός σαν απάντηση στην κρίση».
• Τι είναι αυτό που αλλάζει στην παγκόσμια οικονομία; «Η οικονομική όψη της κρίσης του Covid-19 είναι ουσιαστικά η αναγκαστική διακοπή κάθε οικονομικής δραστηριότητας για το μεγαλύτερο μέρος των πληθυσμών, τόσο στην κατανάλωση όσο και στην παραγωγή. Δηλαδή, αν το μισό τμήμα της οικονομίας σταματήσει να παράγει και να καταναλώνει για ένα χρόνο τότε το ΑΕΠ πέφτει στο 50%. Αν αυτό συμβεί για μισό χρόνο το ΑΕΠ θα πέσει στο 25%. Σήμερα, που η κοινωνική αποστασιοποίηση αποτελεί όρο επιβίωσης λόγω του κορονοϊού, η ζήτηση αφορά μόνο τρόφιμα και φάρμακα. Για τους υπόλοιπους κλάδους και για όσο διαρκεί η πανδημία (συνεπώς και ο φόβος της) η ζήτηση θα είναι μηδενική ή τουλάχιστον αναιμική».
• Ας δούμε ένα παράδειγμα από την ελληνική οικονομία. «Γνωρίζουμε ότι η κυβέρνηση έβαλε στον προϋπολογισμό ότι θα έχουμε ανάπτυξη 2,8%. Στη συνέχεια αναθεωρήθηκε το ποσοστό αυτό από τους θεσμούς προς τα κάτω ενώ η Τράπεζα της Ελλάδος στην αρχή της κρίσης μίλησε για μηδενική ανάπτυξη. Σήμερα, τα στοιχεία μας πάνε σε ακόμα πιο δυσάρεστες προβλέψεις. Μπορούμε να το δούμε αυτό σε τμήματα της οικονομικής δραστηριότητας, όπως είναι ο τουρισμός που συμμετέχει στο ΑΕΠ σε ποσοστό 10%, χωρίς να υπολογίσουμε τις συνέργειες σε μεταφορές, τρόφιμα, πρωτογενή τομέα κ.ά. Το πρώτο τρίμηνο ήδη χάθηκε και μάλλον χάνεται όλο το πρώτο εξάμηνο. Με τις μεγάλες χώρες σε καραντίνα, όπως και την δική μας, ποιος έχει την διάθεση ή τη δυνατότητα να ταξιδέψει. Αρκετά ξενοδοχεία δεν ξέρω αν θα ανοίξουν καν. Συνήθως, λειτουργούσαν από Απρίλιο μέχρι Οκτώβριο. Κάποια θα προσπαθήσουν να κερδίσουν το καλοκαίρι. Ακόμα και έτσι, όμως, με μια πτώση 25%-30%, που μάλλον είναι φειδωλό ποσοστό, ισοδυναμεί με μείωση κατά 2,5%-3% του ΑΕΠ, μόνο από τον τουρισμό. Αυτό είναι το καλό σενάριο. Γιατί αν το πρόβλημα παραταθεί και τους τρεις μήνες του καλοκαιριού θα προκύψει κατάρρευση του τομέα. Είναι φανερό ότι δεν πάμε σε μηδενική ανάπτυξη, αλλά σε ύφεση. Αν συνυπολογίσουμε τα μειωμένα έσοδα από τους άμεσους και έμμεσους φόρους και μια σειρά από άλλες συνέπειες, γίνεται αντιληπτό ότι όχι μόνο δεν θα έχουμε πρωτογενές πλεόνασμα αλλά πλήρη εξαφάνισή του. Δεν θέλω να γίνω άγγελος κακών, αλλά φαίνεται ότι έχουμε έναν οικονομικό εφιάλτη που μας πλησιάζει. Τα μέτρα της κυβέρνησης γνωρίζουμε ότι ανέρχονται σε 10 δις και προφανώς στην πορεία θα κριθούν ανεπαρκή. Νομίζω ότι μία πρώτη πρόβλεψη είναι ότι θα τριπλασιαστούν».
• «Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι το βάθος της κρίσης σε παγκόσμιο επίπεδο και σε ελληνικό. Υπάρχει ένα αισιόδοξο σενάριο που λέει ότι θα ζήσουμε ένα “lockdown” 3-4 μηνών και στη συνέχεια η ζωή θα επανέλθει σταδιακά στα πρότερα επίπεδα. Υπάρχει, όμως, και ένα καταστροφικό σενάριο που λέει ότι από το φθινόπωρο θα μπούμε σε νέο “lockdown”, το οποίο αν επαληθευτεί θα επιφέρει τεράστιες κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές. Προς τα εκεί συντείνουν οι απαισιόδοξες εκτιμήσεις επιδημιολόγων, όπως του Τζέφρι Σέιμαν από το Columbia των ΗΠΑ, ο οποίος εκτιμά ότι θα έχουμε απαλλαγεί παγκοσμίως από τον κορονοϊό στο τέλος του 2021. Αν όλα αυτά ισχύσουν, αυτό σημαίνει για την οικονομία ότι νοικοκυριά και επιχειρήσεις θα πρέπει να προσαρμόσουν ανάλογα τα σχέδιά τους. Ποια οικογένεια θα προγραμματίσει καλοκαιρινές διακοπές και ποια επιχείρηση θα προχωρήσει σε επενδύσεις, παρά μόνο εάν παράγει αντισηπτικά και χειρουργικές μάσκες; Ολα αυτά, αυξάνουν τις πιθανότητες να διανύσουμε τη χρονιά με τη μεγαλύτερη ύφεση μετά από το 1929. Εχουμε ένα «μαύρο κύκνο» να πλανιέται πάνω από την παγκόσμια οικονομία. Εχουμε μπροστά μας ένα άγνωστης διάρκεια “lockdown” και το ζητούμενο είναι στη διάρκειά του να χρεοκοπήσουν όσο το δυνατόν λιγότερες επιχειρήσεις και να μην μείνουν οι άνθρωποι χωρίς εισόδημα».
• «Αν οι έκτακτες συνθήκες διαρκέσουν για μεγάλο διάστημα χωρίς να υπάρξουν αντίμετρα, οι οικονομικές επιπτώσεις θα είναι καταστροφικές και θα επεκταθούν σε βάθος χρόνου. Ενα μεγάλο μέρος του παραγωγικού υλικού των οικονομιών της αγοράς, π.χ. στην Ευρωζώνη που ανήκουμε, θα έχει καταστραφεί και δεν θα έχει τη δυνατότητα να επανεκκινήσει. Θα πρέπει να δημιουργηθεί εκ του μηδενός και θα απαιτηθούν μεγαλύτερες προσπάθειες. Αρα, οι ενισχύσεις θα πρέπει να κατευθυνθούν από την μία στους εργαζόμενους, και από την άλλη στις επιχειρήσεις που παρουσιάζουν μηδενική ζήτηση και έχουν αδυναμία προσφοράς. Δεν είναι μόνο οι επιχειρήσεις εστίασης, τα ξενοδοχεία, οι αεροπορικές εταιρείες… Είναι ο επισιτιστικός κλάδος, η περίθαλψη, η ενέργεια. Πρέπει να στηριχθούν γιατί αν οι αργούντες κλάδοι της οικονομίας οδηγηθούν σε χρεοκοπία, τότε θα ενεργοποιηθεί μία πολλαπλασιαστική διαδικασία μείωσης και κατάρρευσης των ΑΕΠ, που θα μεταδοθεί και στους κλάδους που είναι όρθιοι ακόμα. Χρειάζονται, λοιπόν, πολλά χρήματα και ενδεχομένως θα απαιτηθεί να γίνουν κρατικοποιήσεις κάποιων εταιρειών που δεν θα μπορέσουν να μείνουν ζωντανές. Και φυσικά πως θα αντιδράσουν οι κυβερνήσεις, καθώς παρατηρείται ένα τεράστιο έλλειμμα παγκόσμιας ηγεσίας. Βλέπουμε τον Τραμπ στις ΗΠΑ που φοβάται για τις εκλογές που έχει το φθινόπωρο και προσπαθεί να κάνει τα μέτρα βραχύβια. Βλέπουμε, όμως, και τον Μπιλ Γκέιτς να του λέει ότι χρειάζεται να μπει η οικονομία σε καραντίνα για μερικούς μήνες. Είναι φανερό ότι ο Τραμπ υποτίμησε το φαινόμενο, όπως και ο Μπόρις Τζόνσον στη Βρετανία, και τώρα φοβάται ότι αυτό μπορεί να του κοστίσει την επανεκλογή του, και προσπαθεί να βρει μία ισορροπία».
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Πελοπόννησος-pelop.gr