Οι εποχές που ζούμε έχουν αντίκτυπο και στο συναίσθημα των ημερών;
Γράφει ο Γιάννης Συμψηρής
Έλαβε ο γράφων στο προσωπικό του mail το παρακάτω κείμενο από τον φίλο Δ.Σ., αναγνώστη του agrinionews: «Καλησπέρα και χρόνια σας πολλά!
Σας γράφω με αφορμή τη σημερινή μέρα, και μιας και γράφετε αξιόλογα άρθρα στο agrinio-news, για κάτι που παρατήρησα σήμερα στην πόλη μας και μου φάνηκε…κάπως.
Πήγα το πρωί σήμερα στην παλιά μου ενορία, στη Μητρόπολη για την αποκαθήλωση. Έξω από το ναό υπήρχαν 2 καλάθια για έρανο, το ένα υπέρ αποπεράτωσης του ναού, και το άλλο υπέρ των πτωχών. Στο μεν πρώτο έβλεπε κανείς με μια ματιά μεγάλα ποσά, πράσινα και καφέ κυρίως χαρτονομίσματα, σε μεγάλες ποσότητες. Στο δε φιλόπτωχο υπήρχαν άφθονα κέρματα και κάποια χαρτονομίσματα των 5 ευρώ. Δυστυχώς κάποιοι νομίζουν ότι κλείνουν θέση στον παράδεισο ρίχνοντας μεγάλα ποσά για να υλοποιούν τις ματαιοδοξίες τους οι ιερείς, φτιάχνοντας θρόνους αντί για καρέκλες, την ώρα που ο Χριστός γεννήθηκε σε ένα στάβλο. Δεν είναι προκλητικό στις μέρες μας; Τι είναι καλύτερο, μια σκαλιστή καρέκλα ή μια φτωχή οικογένεια χαρούμενη; «Ουαι υμιν γραμματεις και φαρισαιοι υποκριτες», όλα τα κάνετε για τον εαυτό σας, αλλά ο Χριστός είπε άλλα…
Αυτά, και καλή Ανάσταση να έχουμε!»
Ο συγκεκριμένος προβληματισμός δεν είναι ο μοναδικός των ημερών καθώς φαίνεται ότι υπάρχουν παράγοντες που μπορούν τελικά να αλλάξουν ακόμη και την συμπεριφορά των πιστών ή μη απέναντι στην ίδια την θρησκευτικότητα και τις εκφράσεις της. Η υπερσυγκέντρωση πληροφοριών που, πολλές φορές, απογυμνώνει τα γεγονότα από την όποια μυστικιστική υπόσταση έχουν, η οικονομική κρίση που αλλάζει τις προτεραιότητες και ακόμη αυτή την ίδια τη διάθεση, τις αντοχές και τις ανοχές μας, αλλά και η επιρροή από συνήθειες «παγκοσμιοποιημένες» είναι οι λόγοι που οι περισσότεροι επικαλούνται για να αιτιολογήσουν το φαινόμενο.
Στην παρατήρηση του αναγνώστη μας, όπου το μόνο αδιευκρίνιστο σημείο είναι το αν οι δίσκοι αδειάζουν κατά τη διάρκεια της συγκέντρωσης χρημάτων και αυτά ανανεώνονται, έρχονται να προστεθούν και άλλες παρόμοιες παρατηρήσεις. Για παράδειγμα όσο περισσότερους «επαναπατρισμένους» διαθέτει μια περιοχή και όσους περισσότερους τουρίστες του Πάσχα, τόσο πιο αβίαστα γίνεται η προσφορά και προς τους αναξιοπαθούντες αλλά και προς τους ίδιους τους ναούς. Όσο πιο κλειστή και «μη ανανεώσιμη» είναι η περιοχή-χαρακτηριστικό παράδειγμα οι ναοί στο κέντρο του Αγρινίου-τόση περισσότερη μουρμούρα ακούγεται και από πιστούς και λιγότερους πιστούς γιατί ζητείται ο οβολός τους. Μάλιστα πολλοί είναι εκείνοι που θυμίζουν ότι χρειάζονται να τους δώσει η Εκκλησία και όχι να δώσουν.
Οι δείκτες θρησκευτικότητας
Ένα σημείο των ημερών και των καιρών είναι η καταγεγραμμένη μείωση της θρησκευτικότητας όπως αυτή προβλήθηκε σε ευρεία κλίμακα στα κεντρικά ΜΜΕ, μέσω ενός γκάλοπ -έρευνα της Κάπα Research για λογαριασμό της εφημερίδας Το Βήμα της Κυριακής. Σύμφωνα με αυτό στο ερώτημα «Πιστεύετε στην ανάσταση των νεκρών;» σημειώνεται πτώση 10 μονάδων, αφού το 2008 δήλωνε «ναι» και «μάλλον ναι» το 51,3%, ενώ εφέτος το 41,8%, με το 26,5% να δηλώνει «ναι» και το 15,3% «μάλλον ναι». Αντίθετα, το 48,1% λέει «όχι» και «μάλλον όχι», ενώ το 10,1% απάντησε «δεν γνωρίζω» ή «δεν απαντώ».
Αντίστοιχη τάση παρατηρείται και στο ερώτημα «Πιστεύετε ότι τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες πιστεύουν στα θεία;», όπου μόλις το 28,8% δηλώνει «το ίδιο με πριν», το 18,9% «περισσότερο» και το 46,1% «λιγότερο», ενώ ενθαρρυντικές για την Εκκλησία είναι οι απαντήσεις που δίνουν οι ερωτηθέντες για τον αν πιστεύουν στον Θεό, αφού το 56,3% λέει «ναι» και το 20% «μάλλον ναι». Αντίθετα, «όχι» απαντά το 13% και «μάλλον όχι» το 7,7%.
Εντύπωση προκαλούν και οι απαντήσεις στην έρευνα για τη γιορτή του Πάσχα. Στο ερώτημα «Για σας προσωπικά, το Πάσχα είναι…», το 36% δήλωσε «μια περίοδος θρησκευτικής κατάνυξης» και το 11,1% «μια ευκαιρία να πάω στην εκκλησία». Αντίθετα, το 42,5% δηλώνει «μια ευκαιρία επιστροφής στα ήθη και στα έθιμα», το 39,9% «μια ευκαιρία για διακοπές και ξεκούραση», το 15,1% «μια ευκαιρία να βρεθώ με τους συγγενείς μου» και το 11,9% «μια ευκαιρία να επισκεφθώ τον τόπο μου».
Μόνο το 13,6% λέει ότι παρακολουθεί όλη τη Θεία Λειτουργία ενώ το 48% περίπου λέει ότι πάει μόνο για το Χριστός Ανέστη.
Το σημείο όπου μάλλον δεν έχουμε και τόση ειλικρίνεια είναι πως σχεδόν οι περισσότεροι δηλώνουν ότι γνωρίζουν και κατανοούν τα εκκλησιαστικά κείμενα της Μεγάλης Εβδομάδας. Το 9,1% δηλώνει «πολύ», το 36,6% «αρκετά», το 37,9% «λίγο» και μόλις το 16,2% «καθόλου» κάτι που δύσκολα το διαπιστώνει κανείς αν κάνει μια απλή ερώτηση ποιος είναι ο «πλησίον» ή τι σημαίνει το «αγαπάτε αλλήλους» που σίγουρα δε σημαίνει να αγαπάτε τους συνανθρώπους σας. Για να μην πούμε τη γνώμη τους για το τι σημαίνει η περίπτωση της «ξηρανθείσας συκής» όπου ο Χριστός καταριέται μια συκιά να μην ξανακαρπίσει, γιατί δεν έχει καρπό, ενώ είναι Άνοιξη και δεν θα μπορούσε να έχει καρπό… Στο, δε, ερώτημα «Ποια συναισθήματα σας δημιουργούνται τη Μεγάλη Εβδομάδα;» δηλώνεται ότι το 43,9% διακατέχεται από κατάνυξη, το 25,1% από ευλάβεια, το 18,4% από ηρεμία, το 14,8% από αγάπη, από γαλήνη το 12,9%, από χαρά το 10,5% και από φιλάνθρωπα συναισθήματα το 11,1% μια πλειάδα δηλαδή μόνο θετικών συναισθημάτων που δεν συνάδουν και τόσο με τις πατροπαράδοτες οικογενειακές συγκρούσεις των γιορτών.
Κι όμως οι άνθρωποι της Εκκλησίας (και όσοι πιστεύουν) είναι βέβαιοι ότι έχει αυξηθεί πολύ τον τελευταίο χρόνο η προσέλευση στους ναούς και ειδικότερα των απελπισμένων νέων που έχουν να αντιμετωπίσουν τα απόνερα της κοινωνικής και οικονομικής κρίσης. Πλήθος νέων στρέφει τις ελπίδες του στο Θείο ακόμη και για να βρει μια δουλειά. Δεν μπορεί όμως να συμβαίνουν και τα δύο, κάποιος παρατηρητής κάνει λάθος στην εκτίμησή του. Το ερώτημα είναι ποιος… Μήπως υπερεκτιμώνται τα αποτελέσματα μιας δημοσκόπησης(παρότι διεξοδικής και με πλήθος ερωτημάτων) αφού είναι δύσκολο να αποτυπωθεί το θρησκευτικό συναίσθημα σε ερωταπαντήσεις από το τηλέφωνο ή μήπως η Εκκλησία εκλαμβάνει σαν αύξησή του ποιμνίου της το ότι συρρέουν μαζικά στους ναούς και τις οργανώσεις της άνθρωποι που έτσι κι αλλιώς ασπάζονται όσα πρεσβεύει και απλά είχαν αρχίσει να αποτραβιούνται τον καιρό της πλαστής ελληνικής ευμάρειας; Το μόνο σίγουρο, πάντως, είναι πως με μια απλή ερώτηση στους ξενοδόχους της πόλης του Αγρινίου μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι υπάρχουν πλέον ακόμη και ξένοι επισκέπτες που έρχονται για να παρακολουθήσουν έθιμα όπως τα χαλκούνια ή να δουν την συγκέντρωση στην πλατεία όλων των Επιταφείων της πόλης. Αυτό από μόνο του ίσως είναι κάτι που θα μπορούσε να το εκμεταλλευτεί η ίδια η πόλη του Αγρινίου για να προσελκύσει ξένο κόσμο, αλλά από την άλλη σε μια εποχή θεάματος ίσως δείχνει ότι η θρησκευτικότητα δίνει τη θέση της στο έθιμο και την πολιτιστική προβολή.
Σε όλα τα παραπάνω πρέπει να προσθέσουμε ότι υπάρχουν και μερικά στοιχεία που στο παρελθόν δεν τα είχαμε, όπως το γεγονός ότι τα τηλεοπτικά κανάλια, πλέον, έχουν ξεπεράσει το στάδιο της προβολής «βιβλικών» ταινιών(που συνήθως αφορούσαν στην Ιουδαϊκή παράδοση και στην Ρωμαϊκή ιστορία) και παρουσιάζουν ακόμη και τη Μ. Παρασκευή επιστημονικές έρευνες που δείχνουν τα όσα καταγράφουν οι Γραφές κάτω από το μικροσκόπιο της επιστήμης και των πρόσφατων αρχαιολογικών ευρημάτων. Δεν διστάζουν μάλιστα κάποια κανάλια να παίξουν αυτές τις μέρες και θέματα που δεν έχουν επαρκώς ερευνηθεί όπως η γενεαλογία και η οικογενειακή κατάσταση του Χριστού, η Σινδώνη του Τορίνο ή ο ρόλος της Μαρίας Μαγδαληνής, ο ρόλος του Πιλάτου ή το αν υπήρξε ο Βαραββάς μέσα στη ιστορία της σταύρωσης, ακόμη και επιστημονικές εξηγήσεις για όσα περιγράφονται στη Παλαιά Διαθήκη. Παράλληλα μόλις άνοιξε η συζήτηση για το αν πρέπει από τηλεοράσεως να μεταδίδονται οι τελετές και τα θρησκευτικά έθιμα και τι γίνεται με όσους δεν είναι χριστιανοί καν στη χώρα. Θυμίζουμε ότι παρόμοια συζήτηση στην Αγγλία έχει κάνει πόλεις της να μην στολίζουν πλέον τα Χριστούγεννα, ενώ στα σχολεία και στα ΜΜΕ προτείνεται το «Καλές Γιορτές» ώστε να αποφευχθεί το «Καλά Χριστούγεννα» ή «Καλό Πάσχα», προκειμένου να μη νιώθουν αποκομμένοι οι μη χριστιανοί πολίτες. Ελληνικό παράδειγμα είναι το πρόσφατο στην Αθήνα όταν με εντολή Καμίνη ο ραδιοφωνικός σταθμός 9,84 που ανήκει στο δήμο αποφασίστηκε να μην μεταδώσει τη λειτουργία της Ανάστασης ζωντανά για να μην περιθωριοποιηθεί συναισθηματικά ο μεγάλος αριθμός μη χριστιανών της πόλης.
Είμαστε λοιπόν ακόμα στην αρχή. Πιθανότατα να βρεθούμε σύντομα μπροστά σε μια άλλη έκφραση της θρησκευτικότητας ή και σε άγνωστα μέχρι σήμερα ερωτήματα. Το θέμα είναι αν αυτό θα γίνει ομαλά ή θα προκαλέσει τις γνωστές ελληνικές εντάσεις. Γιατί για αρκετούς είναι λογοκρισία να μην μπορούν να πουν από ραδιοφώνου «Καλή Ανάσταση» ή είναι απαράδεκτο να εκλείψουν όσα συνθέτουν το «Πάσχα το ελληνικόν», αλλά και για άλλους είναι εποχή να γίνει το θρησκευτικό συναίσθημα πιο προσωπικό και εσώτερο.