Το φετινό καλοκαίρι θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν είναι και τόσο θερμό, αν βέβαια το συγκρίνουμε με άλλες χρονιές. Ο πολύς κόσμος προτιμάει τις όμορφες παραλίες για τα μπάνια του. Εμείς προτιμήσαμε να κάνουμε ένα μικρό οδοιπορικό στα όμορφα χωριά της ορεινής Ναυπακτίας και μέσα από την διαδρομή να γνωρίσουμε, την ιστορία αυτού του τόπου. Ήμασταν προσκεκλημένοι για να επισκεφθήκαμε το ορεινό χωριό, Μικρή Παλούκοβα ή Λεύκα, που είναι στα όρια των νομών Αιτωλοακαρνανίας, Φωκίδας, Φθιώτιδος και Ευρυτανίας.
Αύγουστος μήνας Ελληνικός, Ορθόδοξος, της Ρωμηοσύνης όπως όλοι λέμε, που απλώνει σε όλα τα ξεχασμένα χωριά της Ελληνικής υπαίθρου, αρετή και Αγιότητα με τα πολλά Μοναστήρια και ξωκλήσια, ήρεμα, ήσυχα, γεμάτα από ζωντάνια και έτοιμα να δώσουν σε κάθε Χριστιανό, αγάπη, δύναμη, παρηγοριά και κουράγιο, για κάθε τους πρόβλημα.
Αφήνοντας πίσω μας το ιστορικό Μεσολόγγι, την όμορφη και δροσερή Ναύπακτο, περάσαμε την καμπυλωτή γέφυρα του Μόρνου. Η κατασκευή της πρωτοποριακής, για την εποχή εκείνη, γέφυρας με τα πέντε τόξα άνοιγμα το καθένα, σαράντα πέντε μέτρα, ολοκληρώθηκε το 1938. Αφήνοντας ένα, ένα τα χωριά του Δήμου Λιδορικίου φθάσαμε στο χάνι Ρέρεσι. Η τοποθεσία αυτή ήταν το σταυροδρόμι και η ανταπόκριση του λεωφορείου από Αθήνα για τα ορεινά χωριά την παλιά εποχή. Ανηφορίζοντας και μέσα από τα χωριά του Δήμου Βαρδουσίων φθάνουμε στο Κροκύλειο.
Αναφέρεται ότι το καλοκαίρι του 426 π.Χ. καταστράφηκε από τον στρατηγό Δημοσθένη. Εδώ το 1797 και στον οικισμό Αβορίτι γεννιέται ο ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, ο στρατηγός Γιάννης Μακρυγιάννης και λέγεται ότι η μάνα του, η Βασιλική, τύλιξε το μωρό με καλαμποκιές και το πήγε στο χωριό.
Μνημείο Γιάννη Μακρυγιάννη
Ο Μακρυγιάννης είπε το ιστορικό:
«Είμαστε εις το ‘εμείς’ και όχι εις το ‘εγώ’
Και εις το εξής να μάθωμεν
γνωσ’ αν θέλωμεν να φτιάξωμεν χωρίον,
να ζήσωμεν όλοι μαζί»
Γραφικό χωριό, το Κροκύλειο, διαθέτει ενοικιαζόμενα πέτρινα δωμάτια, ατελείωτο πράσινο με καθαρό περιβάλλον. Αφήνοντας στα δεξιά μας το φράγμα του Μόρνου, που κατασκευάστηκε το 1979 για να καλύψει τις ανάγκες ύδρευσης του νομού Αττικής, ο επόμενος σταθμός ήταν το χωριό Πενταγοί.
Στο βάθος το φράγμα του Μόρνου
Οι Πενταγοί βρίσκονται σε υψόμετρο 950 μέτρων. Το χωριό είναι χτισμένο σε πλαγιά που είναι γεμάτη από έλατα, πλατάνια, υπάρχουν πολλές βρύσες με άφθονα νερά, έχει όμορφα καλντερίμια που καταλήγουν σε παραδοσιακά πέτρινα σπίτια. Όσον αφορά την προέλευση του ονόματος υπάρχουν οι εξής εκδοχές. Μία μας λέει ότι από την πλατεία του χωριού ξεκινούν πέντε δρόμοι προς άλλα χωριά, η άλλη εκδοχή μας λέει, υπήρχαν πέντε αδέρφια που ήρθαν πρώτοι στο χωριό και η τρίτη που είναι και η επικρατέστερη, μας λέει ότι υπάρχουν πέντε εκκλησιές με πέντε Αγίους, εξ ου και Πενταγοί.
Ο επόμενος σταθμός μας ήταν η ιστορική Αρτοτίνα. Μεγάλο και όμορφο χωριό με υψόμετρο τα 1350 μέτρα. Πρωτοκατοικήθηκε από διωχθέντες Ηπειρώτες το 1585. Παλαιότερα, όπως και όλα τα χωριά, η Αρτοτίνα ήταν πυκνοκατοικημένη.
Ιστορικές μαρτυρίες αναφέρουν ότι εδώ γεννήθηκε, το 1788, ο ήρωας και πρωτεργάτης του Εθνικού ξεσηκωμού και της μάχης της Αλαμάνας, Αθανάσιος Διάκος. Το πραγματικό του όνομα ήταν, Αθανάσιος Γραμματικός.
Ο πατέρας του, Νικόλαος, τον έστειλε δόκιμο καλόγερο στην Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, όπου και μόνασε ως καλογεροπαίδι για λίγα χρόνια.
Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου όπως είναι σήμερα
Πολύ νωρίς όμως εγκατέλειψε το μοναστήρι και εντάχθηκε στο σώμα του οπλαρχηγού Σκαλτσά και έλαβε το όνομα Διάκος.
Στο χωριό λειτουργεί το Λαογραφικό Μουσείο «Αθανασίου Διάκου». Η αδελφή του Αθανασίου Διάκου, Σοφία, παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Κούστα από τη Λεύκα Ναυπακτίας ή Μικρή Παλούκοβα.
Ο δρόμος μας οδηγεί ξανά προς τη Ναυπακτία για να συναντήσουμε τη Σιτίστα που το 1927 μετονομάσθηκε, Γραμμένη Οξιά. Είναι ένα πανέμορφο χωριό με τη γραφική πλατεία και τον πλάτανο, το δε δάσος της οξιάς είναι ένα από τα εντυπωσιακότερα της Ευρώπης.
Μετά την Γραμμένη Οξιά φθάσαμε στον προορισμό μας, το πανέμορφο χωριό της ορεινής Ναυπακτίας, τη Μικρή Παλούκοβα ή Λεύκα. Εδώ κατοικούν οι απόγονοι της Σοφίας αδελφής του Αθανασίου Διάκου, οι Κουσταίοι και αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία του χωριού. Βορειοανατολικά του χωριού στη θέση «Σταυρός», σε υψόμετρο 1.150 μέτρα και σε κατάφυτη περιοχή από έλατα και πλατάνια, απέναντι από τα βουνά, Βαρδούσια, Κοκκινιά και Οξυά και τα χωριά, Μανδρινή ή Μεγάλη Παλούκοβα, Λιβαδάκι και Κυδωνιά, δεσπόζει μεγαλοπρεπώς ο Ιερός Ναός του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης.
Ο Μεγαλοπρεπής Ιερός Ναός Αγίου Κωνσταντίνου & Ελένης.
Ο Ναός χτίστηκε με τη βοήθεια όλων των χωριανών και αποπερατώθηκε το 1905, μετά από τις κατολισθήσεις το 1895.
Το τέμπλο και η Αγία Τράπεζα του Ιερού Ναού
Ο Ιερός Ναός λειτουργούσε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Το 2010 ανακαινίσθηκε στην αρχική του κατασκευαστική δομή χωρίς να θιχθεί καθόλου η στατική και η αρχιτεκτονική του μορφή. Είναι ρυθμού Βασιλικής, λιτός, φέρει τοιχογραφίες Αγίων ως επίσης και φορητές εικόνες Αγίων. Είναι η πιο παλαιά εκκλησία του Χωριού πριν αυτό πάθει κατολίσθηση το 1895.
Το προσκυνητάρι του Ιερού Ναού
Στον Ιερό Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης, ανήμερα της εορτής, τελείται κάθε χρόνο Εσπερινός και Θεία Λειτουργία. Τις ακολουθίες του Εσπερινού και της Θείας Λειτουργίας, παρακολουθούν με θρησκευτική ευλάβεια, σεβασμό και κατάνυξη όλοι οι κάτοικοι του χωριού και επισκέπτες από άλλα μέρη.
Στη συνέχεια, τελούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις με παραδοσιακά μουσικά συγκροτήματα και προσφέρονται πλούσια εδέσματα από τις νοικοκυρές και τα καταστήματα του χωριού.
Είναι πραγματικά Θεία Ευλογία για όλους αυτούς που κοπίασαν και συνετέλεσαν έτσι ώστε, όχι μόνο στην ανακαίνιση του ιστορικού αυτού Ιερού Ναού αλλά και για την διαμόρφωση του αύλειου χώρου, με το γέρικο πλατάνι να μας «καλωσορίζει» στη σκιά του και να μας «διηγείται – φανερώνει» την μεγάλη ιστορία αυτού του χωριού. Με απόλυτο σεβασμό στο χώρο και την αισθητική του περιβάλλοντος ολοκληρώθηκε το έργο αυτό
Κατηφορίσαμε προς την κεντρική πλατεία του χωριού. Εκεί υπάρχει ο μεγαλοπρεπείς Ιερός Ναός της Αγίας Παρασκευής. Όλοι οι χωριανοί βοήθησαν για την Αγιογράφηση του και υπάρχουν εικόνες Αγίων σε όλους τους τοίχους στο εσωτερικό του Ναού, το τέμπλο είναι ξύλινο και κατασκευάστηκε από Γιαννιώτη ξυλογλύπτη.
Κάθε καλοκαίρι ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού διοργανώνει πολιτιστικές εκδηλώσεις που η φήμη τους ξεφεύγει από τα σύνορα του χωριού και προσελκύει θαυμαστές από όλα τα γύρο χωριά και όχι μόνο. Επίσης, σύμφωνα με το πρόγραμμα του Συλλόγου, πραγματοποιείται και η μοναδική γιορτή στην περιοχή, των παραδοσιακών φαγητών.
Προετοιμασία για τη γιορτή παραδοσιακών φαγητών
Όλες οι εκδηλώσεις πραγματοποιούνται στον αύλειο χώρο του Ιερού Ναού της Αγίας Παρασκευής στην κεντρική πλατεία του χωριού. Στο παραδοσιακό αυτό πανηγύρι, για τρείς βραδιές οι χωριανοί και οι επισκέπτες, συζητούν, θυμούνται καθημερινές ασχολίες και δραστηριότητες από τα παλιά, διασκεδάζουν και «ταξιδεύουν» σε γνωστά και παλιά παραδοσιακά τραγούδια με μουσικά όργανα όπως κλαρίνο, βιολί, λαούτο, ταμπουρά, τουμπερλέκι, ντέφι, σαντούρι, που ταιριάζει σ΄ αυτό το χώρο και όλοι παρασύρονται στο χορό μέχρι τα ξημερώματα.
Το ντόπιο τσίπουρο, το κρασί και οι νόστιμοι μεζέδες «ρέουν» άφθονα σε όλες τις παρέες.
Παραδοσιακοί χοροί από γυναίκες του Συλλόγου
Οι χωριανοί και οι προσκαλεσμένοι τους ανταμώνουν ξανά στη γιορτή των παραδοσιακών φαγητών που πραγματοποιείται συνήθως ημέρα Σάββατο. Από το απόγευμα, όλες οι γυναίκες του χωριού ετοιμάζουν τις μοναδικές ντόπιες νοστιμιές από φαγητά, πίτες, τουλουμοτύρια και κάθε είδος ντόπια γλυκίσματα. Ο Σύλλογος φροντίζει να υπάρχουν ντόπια προϊόντα, τσάι του βουνού, ρίγανη, γνήσιο ελατήσιο μέλι και κερήθρα και άλλα, για όλους τους επισκέπτες.
Το γλέντι αρχίζει με το καλωσόρισμα και τις ευχές από το Σύλλογο, για άλλες πολλές και καλές συναντήσεις, καθώς και ευχαριστίες προς όλες τις γυναίκες του χωριού που πραγματικά κόπιασαν για να φτιάξουν όλα τα φαγητά και τα γλυκά. Η ανταμοιβή τους ήρθε από το Σύλλογο που τους πρόσφεραν από ένα αναμνηστικό δίπλωμα και ένα δώρο για αυτή τους την προσφορά. Έτσι άλλο ένα παραδοσιακό γλέντι ξεκινά και τελειώνει τις πρώτες πρωινές ώρες προετοιμάζοντάς μας όλους για την επόμενη χρονιά.
Οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένεια του Δικηγόρου Νικολάου Κούστα, που κατάγεται από την Παλούκοβα, για την πλούσια φιλοξενία που μας πρόσφερε όλες αυτές τις ημέρες, πράγματι φύγαμε με τις καλύτερες εντυπώσεις από την όμορφη Παλούκοβα.
Χρήστος Γερ. Σιάσος, Καθηγητής