Μορφές της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
Πιερ Μπουρντιέ: 10 χρόνια από το θάνατο του Γάλλου κοινωνιoλόγου και ενεργού διανοούμενου
Γράφει ο Παναγιώτης Δρέλλιας *
Στην ιδιαίτερα δύσκολη σημερινή εποχή, όπου η επιβολή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου επεκτείνεται αμείωτη σ’ όλα τα κοινωνικά μέτωπα, οξύνοντας τα εργασιακά αδιέξοδα μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού, σε καιρούς που το κράτος πρόνοιας παραμερίζεται προς όφελος του ακραίου ιδιωτικού κέρδους και ένας ιδιότυπος οικονομισμός επιδιώκει την απόλυτη – πλανητική κυριαρχία του παγκοσμιοποιημένου Κεφαλαίου, η συλλογική μνήμη επανέρχεται τιμητικά σ’ έναν διανοητή του 20ου αιώνα, ο οποίος με τη σκέψη, τη δράση και τα πολυάριθμα κείμενά του αμφισβήτησε την υφιστάμενη κοινωνία της αγοράς, δείχνοντας έναν κόσμο στα πλαίσια του Διαφωτισμού και στα ευγενικά οράματα ενός δικαιότερου μέλλοντος.
Ο διακεκριμένος Γάλλος φιλόσοφος, εθνολόγος, ανθρωπολόγος, αλλά ευρύτερα γνωστός ως Κοινωνιολόγος Πιερ Μπουρντιέ (1930 – 2002) κατήγγειλε – από την δεκαετία του 1980 – το κλίμα του νεοκυνισμού και της εκπαιδευτικής απορρύθμισης, που προκαλούσαν οι νέες εξοντωτικές συνθήκες απασχόλησης και διαβίωσης, αποκαλύπτοντας τις πολλαπλές μορφές αυθαιρεσίας που ασκούν οι ολίγοι «εκλεκτοί» στους πολλούς «αδύναμους».
Φωτίζοντας με οξυδερκή τρόπο, ο Π. Μπουρντιέ, τις αθέατες δομές της κοινωνικής οργάνωσης απομυθοποίησε τη συμβολική κυριαρχία της ελιτίστικης «υψηλής κουλτούρας», ερευνώντας και αποδεικνύοντας εμπειρικά ότι και η Εκπαίδευση συντελεί στη διατήρηση και νομιμοποίηση μιας άνισης και ταξικά ιεραρχημένης διάρθρωσης.
Εισηγούμενος ρηξικέλευθες έννοιες, όπως Πολιτισμικό Κεφάλαιο (που διαθέτουν κυρίως οι προνομιούχες ομάδες) και συμβολική βία (δηλαδή την έμμεση-αδιόρατη επιβολή ενός αισθήματος κατωτερότητας και μειονεξίας στις μη ευνοημένες τάξεις), αποκάλυψε την επιλεκτική λειτουργία του σχολείου, καθώς και τη συμβολή του στην νομιμοποίηση των κοινωνικών/οικονομικών κεκτημένων (δηλαδή των προνομίων των ισχυρών).
Στις τελευταίες του συνεντεύξεις και σε πολλά Συνέδρια ο Pierre Bourdieu καταδίκασε την αχαλίνωτη παγκοσμιοποιημένη οικονομία (θεοποίηση του κέρδους), προτείνοντας την εξέγερση των πνευματικών ανθρώπων προς επίτευξη κρατικών ρυθμίσεων στον αυξανόμενο ανταγωνισμό και στην ραγδαία υπερκατανάλωση, τονίζοντας μάλιστα εμφατικά την ανάγκη επιστροφής του Σχολείου στην υπόθεση της απελευθερωτικής του λειτουργίας, προς κατοχύρωση ενός καλύτερου μέλλοντος για όλους τους ανθρώπους.
* Ο Παναγιώτης Κων. Δρέλλιας, πτυχιούχος των Σχολών ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟ και ΦΠΨ, είναι ΜΦ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων(θέμα της διπλωματικής του εργασίας: Το εννοιολογικό τρίπτυχο της θεωρίας του P. Bourdieu
“Έξεις–Πεδίο-Πολιτισμικό Κεφάλαιο» ως ερμηνευτικό πλαίσιο της κοινωνικής αναπαραγωγής στην Εκπαίδευση
panagd@otenet.gr
Pierre Bourdieu (1930 – 2002): Ο διάσημος Γάλλος κοινωνιολόγος διαμόρφωσε μια κριτική θεωρία της σχολικής κουλτούρας, δίνοντας έμφαση στην άνιση κατοχή όχι μόνον του οικονομικού, αλλά και του πολιτισμικού κεφαλαίου που διαθέτουν οι κυρίαρχες κοινωνικές κατηγορίες και στη σύγχρονη εποχή. Το δημοκρατικό αίτημα του 20ου αιώνα για ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση και τη μόρφωση παραμένει ένα αξιακό ζητούμενο, αφού σύμφωνα με τα πορίσματα της Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης (ο Πιερ Μπουρντιέ προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες σ’ αυτόν τον κλάδο), το Σχολείο εξακολουθεί να μετέχει στην αναπαραγωγή των κοινωνικών ανισοτήτων.
Βασική εργο-βιογραφία
Αριστούχος μαθητής στο ιστορικό λύκειο Louis le Grand του Παρισιού, έγινε δεκτός για σπουδές φιλοσοφίας στην Ecole Normale Superieure, καταλαμβάνοντας γειτονικά έδρανα με τον Ζακ Ντεριντά, έχοντας καθηγητή τον Λουί Αλτουσέρ.
Φανατικός αναγνώστης του Μαρξ και του Χάιντεγκερ, συνέταξε το 1953 τη διατριβή του επάνω στη σκέψη του Λάιμπνιτς. Την περίοδο 1959-1960 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Αλγερίου, όπου ως εθνογράφος ασχολήθηκε με την κουλτούρα της Καβυλίας( βερβερικής περιοχής της Βόρειας Αλγερίας).
Την τετραετία 1960-1964 δίδαξε στα πανεπιστήμια Παρισιού -Λιλ και το 1964 στην Ecole Pratique des Heutes Etudes en Sciences Sociales, όπου δημιούργησε το Κέντρο Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης -Πολιτισμού. Από το 1975 εξέδιδε το περιοδικό με τίτλο «Actes de la recherche en sciences sociales», για να ακολουθήσουν: το 1989 το περιοδικό «Liber» και το1996 η πολιτικού περιεχομένου επιθεώρηση «Raisons d’ agir» («Λόγοι για δράση»). Το 1981 ο Μπουρντιέ ανέλαβε την έδρα Κοινωνιολογίας στο College de France. Μία από τις βασικές απόψεις που διατύπωσε είναι ότι οι ανθρώπινες επιλογές που σχετίζονται με κάθε είδους ατομική ή κοινωνική συμπεριφορά δεν αποτελούν έκφραση ελεύθερης βούλησης, αλλά επηρεάζονται άμεσα από τη θέση την οποία κατέχει ο άνθρωπος μέσα στο ιεραρχημένο κοινωνικό σύστημα, το οποίο με τη σειρά του διέπεται από μηχανισμούς κυριαρχίας που επιβάλλει η άρχουσα τάξη.
Ο Πιέρ Μπουρντιέ άφησε την τελευταία του πνοή στις 23 Ιανουαρίου 2002 στο νοσοκομείο Σεντ Αντουάν, σε ηλικία 72 ετών, χτυπημένος από καρκίνο. Ανάμεσα στα βιβλία του που μεταφράστηκαν στα ελληνικά συγκαταλέγονται :
«Η διάκριση», «Μάθημα πάνω στο μάθημα», «Πρακτικοί λόγοι», «Η ανδρική κυριαρχία», «Επείγουσες διαγνώσεις και θεραπείες για ένα πανεπιστήμιο σε κατάσταση κινδύνου», «Μικρόσκοσμοι», «Γλώσσα και συμβολική εξουσία», «Οι κληρονόμοι», «Αντεπίθεση πυρών» και «Για την τηλεόραση» (στο τελευταίο ανέπτυξε- με δεόντως καυστικό τρόπο- τη θεωρία ότι η λειτουργία των ΜΜΕ υπόκειται διεθνώς στους σκληρούς και ανταγωνιστικούς κανόνες της παγκοσμιοποιημένης αγοράς).