Του Χαράλαμπου Τσαμάκη
Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος
Μετεκπαίδευση στην Παιδιατρική Δερματολογία στο Birmingham Children’s Hospital, UK
Η φαγούρα (κνησμός) είναι ένα σύνηθες, ενοχλητικό σύμπτωμα που συνοδεύει πολλές δερματικές, αλλά και ποικίλες συστηματικές, νευρολογικές και ψυχιατρικές παθήσεις. Ως κνησμός ορίζεται η αίσθηση που επάγει στον άνθρωπο την επιθυμία του ξεσμού, την θέληση δηλαδή, ή την ανάγκη να ξύσει τα σημεία του δερματός του που τον ενοχλούν/φαγουρίζουν. Όταν το σύμπτωμα αυτό διαρκεί περισσότερο από 6 εβδομάδες, τότε μιλάμε για χρόνιο κνησμό.
Η επίπτωση του χρόνιου κνησμού φαίνεται ότι αυξάνεται με την ηλικία και υπολογίζεται ότι αφορά το 13.5% περίπου του γενικού ενήλικου πληθυσμού.
Κεντρικό ρόλο στην παθογένεια της φαγούρας παίζουν οι αμύελες, νευρικές ίνες C. Η διέγερση των ειδικών απολήξεων αυτών των αμύελων C νευρικών ινών στην επιδερμίδα και στο δερμο-επιδερμιδικό όριο γίνεται μέσω ποικίλων χημικών ουσιών, γνωστών και ως μεσολαβητών. Μετά την διέγερσή τους, οι αμυελες C νευρικές ίνες μεταφέρουν τις ώσεις του κνησμού στα σύστοιχα γάγγλια του νωτιαίου μυελού, όπου συνάπτονται με δευτερεύοντες νευρώνες μετάδοσης, οι οποίοι μέσω του νωτιαιοθαλαμικού σωλήνα συνεχίζουν στον θάλαμο και στον εγκεφαλικό φλοιό, όπου ενεργοποιούνται πολλαπλά κέντρα που εμπλέκονται στην αισθητική και κινητική λειτουργία και στο συναίσθημα.
Η χρόνια φαγούρα συνήθως συνοδεύεται από βλάβες στο δέρμα· μπορεί όμως να μην συνυπάρχουν δερματικές αλλοιώσεις. Ένα λοιπόν βασικό στοιχείο της διερεύνησης των ασθενών με φαγούρα είναι η αξιολόγηση του κατά πόσο υπάρχει μια υποκείμενη πρωτοπαθής δερματική πάθηση. Τα δερματικά νοσήματα που συνοδεύονται από επίμονη φαγούρα είναι πάρα πολλά· στα κυριότερα περιλαμβάνονται φλεγμονώδεις δερματοπάθειες όπως η ατοπική δερματίτιδα, η ερεθιστική και η αλλεργική δερματίτιδα εξ επαφής, το νομισματοειδές και το αστεατωτικό έκζεμα, η κνίδωση, η ψωρίαση και ο ομαλός λειχήνας, λοιμώδεις δερματοπάθειες όπως η ψώρα, οι μυκητιάσεις δέρματος και η φθειρίαση, αυτοάνοσα δερματικά νοσήματα όπως το πομφολυγώδες πεμφιγοειδές και η ερπητοειδής δερματίτιδα, καθώς και πρωτοπαθή δερματικά λεμφώματα, κυρίως η σπογγοειδής μυκητίαση. Αναλόγως με τα κλινικά ευρήματα ο Δερματολόγος είτε θα χορηγήσει άμεσα την κατάλληλη θεραπεία, εφόσον η διάγνωση είναι βέβαιη, ή μπορεί να προχωρήσει σε περαιτέρω διαγνωστικές εξετάσεις που συνήθως περιλαμβάνουν την βιοψία δέρματος, την λήψη υλικού για καλλιέργεια κ.α.
Η πιθανότητα μιας υποκείμενης συστηματικής, νευρολογικής, ή ψυχιατρικής διαταραχής πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε ασθενείς με γενικευμένη και επίμονη φαγούρα, ειδικά όταν δεν υπάρχουν πρωτοπαθείς δερματικές βλάβες. Εκτιμάται ότι από το σύνολο των ασθενών που επισκέπτονται τον Δερματολόγο τους λόγω γενικευμένου κνησμού χωρίς συνοδές δερματικές αλλοιώσεις, στο 14-24% αυτών υπάρχει μια υποκείμενη συστηματική αιτιολογία. Στα κυριότερα συστηματικά νοσήματα που συνοδεύονται από επίμονη φαγούρα περιλαμβάνονται η νεφρική ανεπάρκεια (ουραιμικός κνησμός), ηπατικές παθήσεις που προκαλούν χολόσταση (π.χ πρωτοπαθής χολική κίρρωση), ενδοκρινολογικα νοσήματα (κυρίως ο σακχαρώδης διαβήτης, το καρκινοειδές σύνδρομο και διάφορες παθήσεις του θυρεοειδούς), αιματολογικά νοσήματα όπως η ιδιοπαθής πολυκυτταραιμία, η σιδηροπενική αναιμία και η μαστοκυττάρωση, κακοήθειες όπως λεμφώματα και λευχαιμίες, νευρολογικά νοσήματα όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, αυτοάνοσα νοσήματα όπως το σύνδρομο Sjogren, λοιμώδη νοσήματα (κυρίως παρασιτώσεις και AIDS), καθώς και ψυχιατρικά νοσήματα όπως η κατάθλιψη και διάφορες διατροφικές διαταραχές. Αναλόγως των συμπτωμάτων κάθε φορά, ο Δερματολόγος μπορεί να προχωρήσει σε μια σειρά πιο εξειδικευμένων αιματολογικών εξετάσεων καθώς και απεικονιστικών εξετάσεων, όπως ακτινογραφία θώρακος, ενώ μπορεί να χρειαστεί και παραπομπή σε ιατρό άλλης ειδικότητας.
Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο χρόνιος κνησμός συνδέεται με αυξημένα επίπεδα άγχους και ανησυχίας. Με την σειρά τους το συναισθηματικό και ψυχολογικό stress επιδεινώνουν τον κνησμό, οδηγώντας σε ένα φαύλο κύκλο που επηρεάζει την συμπεριφορά του ασθενούς και επιδεινώνει την πρόγνωση και την ποιότητα ζωής του.