Του Παναγιώτη Κων. Δρέλλια*
Η εμβληματική ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, ένα συλλογικό έργο κορυφαίων συγγραφέων της γαλλικής διανόησης του 18ου αιώνα, εκδόθηκε στο χρονικό διάστημα 1571-1772 με αποκλειστική επιμέλεια του φιλόσοφου-συγγραφέα Ντιντερό(Diderot) και του φιλόσοφου-μαθηματικού Ντ’ Αλαμπέρ(D’ Alembert), σκοπεύοντας να γνωστοποιήσει σε ευρύτερο κοινό τα ιδεώδη ορθολογισμού και φιλελευθερισμού, με τη συστηματική καταγραφή όλων των επιστημονικών κατακτήσεων που ήταν μέχρι τότε διάσπαρτες και αταξινόμητες. Ο τίτλος στα γαλλικά ήταν «Encyclopedie, ou dictionnaire raisonne de sciences,des arts et le métiers, pour une societe de gens de lettre» και για την έκδοση συνεργάσθηκαν 272 πρόσωπα(συγγραφείς και χαράκτες).
Στην πολύτομη αυτή σειρά, που εξέφρασε αναλυτικά τις ιδέες του Ευρωπαικού Διαφωτισμού, συμμετείχαν οι εξής κορυφαίοι Γάλλοι φιλόσοφοι, αναφέροντας για τον καθένα και ένα αντιπροσωπευτικό του θεωρητικό έργο:
Ο Ντιντερό(Denis Diderot,1713–1784) που είχε τη γενική οργάνωση, συγγραφέας του θεμελιώδους πονήματος «Φιλοσοφικές Σκέψεις»
Ο Ντ’ Αλαμπέρ(d’Alembert,1717-1783) που ανέλαβε τη σύνταξη των επιστημονικών λημμάτων, συγγραφέας του βιβλίου «Προεισαγωγικός Λόγος στην Εγκυκλοπαίδεια»
Ο Μοντεσκιέ(Montesquieu,1689-1755), συγγραφέας του κεφαλαιώδους έργου «Το Πνεύμα των Νόμων»
4) Ο Κοντιγιάκ (Condillac,1714-1780) πρωτοπόρος θιασώτης στη Γαλλία των ιδεών του Τζων Λοκ, με βασικό του έργο το «Δοκίμιο για την καταγωγή της ανθρώπινης γνώσης»
5) Ο Κοντορσέ (Marquis de Condorcet, 1743–1794) με το περίφημο βιβλίο «Σχέδιο για μια ιστορική εικόνα της προόδου του ανθρώπινου πνεύματος»
6) Ο Χόλμπαχ (Holbach, 1723-1789) συγγραφέας του διάσημου βιβλίου
«Το Σύστημα της Φύσης»
7) Ο Βολταίρος (Voltaire,1694–1778), με τα βασικά βιβλία του «Δοκίμιο Μεταφυσικής» και «Στοιχεία της Νευτώνειας Φιλοσοφίας»
8) Ο πασίγνωστος Ζαν Ζακ Ρουσσώ(Jean-Jacques Rousseau,1712–1778) με τα εμβληματικά έργα του «Κοινωνική Ανισότητα» και «Κοινωνικό Συμβόλαιο»
9) Ο Τυργκό (Turgot, 1727-1781), υποστηρικτής των φιλελεύθερων θεωριών του Φρανσουά Κενέ, πρώιμος υπέρμαχος του οικονομικού φιλελευθερισμού, με το καθοριστικό βιβλίο του «Σκέψεις για τον σχηματισμό και την κατανομή του πλούτου»
10) Ο Φρανσουά Κενέ(François Quesnay,1694–1774), ιδρυτής της σχολής των φυσιοκρατών-θεμελιωτής της πολιτικής οικονομίας, με το μεγαλοφυές και πρωτοποριακό βιβλίο του «Οικονομικοί Πίνακες»
11) Ο Ελβέτιος(Claude Adrien Helvétius,1715-1771) που πραγματεύτηκε θέματα σχετικά με την ηθική και την παιδαγωγική, έγραψε το εξαιρετικό κείμενο «Περί του Πνεύματος».
Είναι αξιοσημείωτο ότι 28 τόμοι της Εγκυκλοπαίδειας ψηφιοποιήθηκαν πριν λίγα χρόνια, με την επιστημονική φροντίδα του Γάλλου ιστορικού των Μαθηματικών Alexandre Guilbaud και διατίθενται ελεύθερα στο διαδίκτυο στην ιστοσελίδα της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών.
Η σημασία σύνταξης, έκδοσης και κυκλοφορίας αυτού του τεράστιου έργου των Παγκόσμιων Γραμμάτων που γνώρισε ποικίλες διώξεις αλλά και πολλές επανεκδόσεις παραμένει ανεκτίμητη, αφού σε εποχές απολυταρχισμού, προκαταλήψεων, απαγορεύσεων και θρησκευτικού σκοταδισμού τα μεγαλύτερα πνεύματα του 18ου αιώνα που προαναφέρθηκαν, άσκησαν δημιουργική κριτική σε σημαντικά ζητήματα του Πολιτισμού και της Επιστήμης, συμβάλλοντας στην εκρίζωση του συντηρητισμού και την επικράτηση του ορθού Λόγου στις κοινωνικές εξελίξεις που ακολούθησαν.
* Μαθηματικός – πτυχ. ΦΠΨ – MSc Φιλοσοφίας(panagkond@gmail.com)