Γωνία Στουρνάρη και Πατησίων μετά τη βρετανική επίθεση.
Του Λίνου Υφαντή,
Η επέτειος του Πολυτεχνείου μας παραπέμπει στην εξέγερση των φοιτητών του 1973. Βέβαια ο ίδιος χώρος είχε φιλοξενήσει πάλι αιματηρές συμπλοκές με πρωταγωνιστές φοιτητές αλλά και τανκς τρεις δεκαετίες περίπου πριν το 1944.
Ήταν ο λόχος των Σπουδαστών του ΕΛΑΣ και το τανκς των Άγγλων στις εμφύλιες συγκρούσεις των Δεκεμβριανών. Μόνο που ο λόχος εμπνεύστηκε από την Έξοδο του Μεσολογγίου και πήρε το όνομα “Λόρδος Μπάιρον” με τα μέλη του να αυτοαποκαλούνται ως μπουρλοτιέρηδες παραπέμποντας στην ένδοξη αυτή σελίδα της ιστορίας της Αιτωλοακαρνανίας.
Το όνομα αυτό και το συγκεκριμένο συνειρμό με την Έξοδο του Μεσολογγίου σύμφωνα με τη Μέλπω Αξιώτη πήρε ο λόχος στις 25 του Δεκέμβρη 1944 σε Γενική Συνέλευση, ύστερα από πρόταση, ο Λόχος Σπουδαστών πήρε το όνομα “Λόρδος Μπάιρον”. Το όνομα δόθηκε με το σκεπτικό ότι “έτσι θα μείνει ξακουστός στην ελληνική Ιστορία¨ Βέβαια η συγκεκριμένη ονοματοδοσία δεν αποτελεί αποκλειστικά ένα προϊον αναχρονισμού και απόπειρα ταύτισης με τους μαχητές της Εξόδου του Μεσολογγίου. Σύμφωνα με τη «Νέα Γενιά», όργανο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, στο φύλλο της στις 29 Δεκέμβρη του 1944 “πήρε το όνομα του μεγάλου Αγγλου ποιητή και φιλέλληνα που έδωσε και τη ζωή του ακόμα για τη λευτεριά της Ελλάδας” επιχειρώντας να αντιδιαστείλει το ρόλο του με τους αντίστοιχους Άγγλους της επικαιρότητας και τον Σκόμπυ που μάχονταν στα Δεκεμβριανά.
Στο σημείο αυτό οφείλουμε να προσθέσουμε και την πολύτιμη αναφορά του καθηγητή Βασίλη Πατρώνη ο οποίος διασώζει ότι “στα συγκεκριμένα γεγονότα συμμετείχε ο Αγρινιώτης φοιτητής του Πολυτεχνείου Νίκο Καραπαππά (1921-1944), αδελφό του στελέχους του ΕΑΜ στο Αγρίνιο Γιώργου Καραπαππά, ο οποίος εξαιτίας της στράτευσής του στην ΕΠΟΝ Πολυτεχνείου και στον εφεδρικό ΕΛΑΣ βασανίστηκε άγρια και τελικά δολοφονήθηκε απο την Ειδική Ασφάλεια το καλοκαίρι του 1944. Είναι ο μεσαίος απο τους τρεις στη φωτογραφία που επισυνάπτεται παρακάτω. Οι άλλοι δύο συνάδελφοι και σύντροφοί του στην ΕΠΟΝ που είχαν την ίδια τύχη, είναι ο Φαίδων Αντωνόπουλος και ο Νίκος Κυριακίδης. Στη διάρκεια της Κατοχής το ΕΜΠ έγινε πεδίο άγριων συγκρούσεων ανάμεσα σε όσους πρόσκεινταν στον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και σε εθνικιστές σπουδαστές. Συνολικά 8 ΕΑΜίτες φοιτητές του ΕΜΠ δολοφονήθηκαν από τις κατοχικές δυνάμεις και την Ασφάλεια και 3 σκοτώθηκαν σε αντικατοχικές διαδηλώσεις. Σε αντίποινα τον Δεκέμβρη του 1944 ο ΕΛΑΣ εκτέλεσε τον πρώην Πρύτανη του ΕΜΠ Θεοφανόπουλο, μαζί με 2 ακόμη καθηγητές και 12 “αντιδραστικούς” φοιτητές. Ο τότε φοιτητής – και μετέπειτα Υπουργός Σάκης Πεπονής – που τότε ανήκε στο αντι-ΕΑΜ στρατόπεδο, στο βιβλίο του “Προσωπική Μαρτυρία” δίνει μια αρκετά ισορροπημένη εικόνα των γεγονότων της εποχής.
Το χρονικό των γεγονότων από παλαιότερο άρθρο των Νέων “Το άγνωστο Πολυτεχνείο του 1944”.
Το απόγευμα της 5ης Δεκεμβρίου 1944 οι μάχες στο κέντρο της Αθήνας είχαν ανάψει για τα καλά. Είχαν περάσει δύο ημέρες από την αιματοβαμμένη συγκέντρωση του ΕΑΜ στην Πλατεία Συντάγματος. Η χαρά της Απελευθέρωσης έχει σβήσει. Τμήμα του ΕΛΑΣ Σπουδαστών, του μετέπειτα Λόχου «Λόρδος Μπάιρον», με επικεφαλής τον Γρηγόρη Φαράκο, μετά το μεσημέρι καταλαμβάνει το Πολυτεχνείο θέλοντας να επιτεθεί στη Γενική Ασφάλεια που βρισκόταν ακριβώς απέναντι, επί της οδού Πατησίων. Και τότε, άγγλοι αλεξιπτωτιστές περνούν αιφνιδιαστικά το προαύλιο του Πολυτεχνείου ανοίγοντας πυρ. Μπαίνουν στο κτίριο της Πρυτανείας, σκοτώνουν και τραυματίζουν όσους ελασίτες καπνίζουν αμέριμνοι στον διάδρομο. Φοιτητές ξαπλωμένοι ζητούν βοήθεια, ενώ οι Αγγλοι συνεχίζουν να τους «γαζώνουν». Οι φοιτητές προσπαθούν να τους πείσουν ότι δεν πρέπει να αναμειχθούν στη διένεξη που έχουν οι ίδιοι με την κυβέρνησή τους. Τους εξηγούν ότι δεν πολεμούν τους Βρετανούς, αλλά τους ντόπιους φασίστες, τους συνεργάτες των Γερμανών. Μάταια. Ενα από τα βρετανικά τανκς που είχαν περικυκλώσει το κτίριο πέφτει πάνω στη σιδερένια πύλη του Πολυτεχνείου και την γκρεμίζει. Η χούντα θα μιμηθεί τη σκηνή 29 χρόνια αργότερα… Παρά τη σφοδρότητα της επίθεσης και τους νεκρούς που άφησε πίσω της η εισβολή, τα γεγονότα της ημέρας εκείνης μνημονεύονται σπανίως. Είναι το άγνωστο Πολυτεχνείο του ’44.
Οι μαρτυρίες των φοιτητών
«Οι τραυματίες έμειναν στο έλεος των Εγγλέζων, πεσμένοι πάνω στο δάπεδο του διαδρόμου, πνιγμένοι στα αίματά μας, να βογκάμε και μερικοί να ξεψυχάνε. Τα πόδια μου και τα δυο τα αισθανόμουνα σαν λιωμένα. (…). Αρχισα να σέρνομαι στον διάδρομο. Σύρθηκα περίπου 30 μέτρα. Βγήκα από την πόρτα στο πλατύσκαλο και γαντζώνοντας τα χέρια μου στα σκαλιά, κατάφερα να κατέβω τη μικρή μαρμάρινη σκάλα που έβγαζε στην αυλή του Πολυτεχνείου. (…) Οπως ήμουνα ξαπλωμένος ανάσκελα και ανίκανος πια να κάνω οτιδήποτε, παρακολούθησα λεπτό με λεπτό τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν μέσα στον χώρο του Πολυτεχνείου» έγραψε αργότερα ο αγωνιστής Φοίβος Τσέκερης, φοιτητής της Αρχιτεκτονικής και διμοιρίτης του Λόχου «Μπάιρον» που θα έδινε ιστορικές μάχες τις 33 ημέρες των Δεκεμβριανών. Ο Τσέκερης, ο οποίος είχε συλληφθεί, φυλακιστεί και βασανιστεί κατά τη διάρκεια της Κατοχής εξαιτίας της αντιστασιακής του δράσης, θα τραυματιζόταν σοβαρά και στα δυο του πόδια στη μάχη του Πολυτεχνείου, γεγονός που του άφησε για πάντα σοβαρή αναπηρία. «Ενα εγγλέζικο τανκ έπεσε πάνω στη σιδερένια πόρτα της οδού Πατησίων, την άνοιξε διάπλατα και στάθηκε εκεί, με την κάννη του να κοιτάει προς το κτίριο της Αρχιτεκτονικής. Εγγλέζοι στρατιώτες μπαίνανε πάνοπλοι, με προφυλάξεις, και ακροβολίζονταν δεξιά κι αριστερά με πρόθεση να κυκλώσουν το κτίριο» έγραψε.
Ανάμεσα στους μαχητές του Λόχου «Μπάιρον» βρισκόταν ο Κώστας Αξελός αλλά και ο Ιάννης Ξενάκης, μέλος της ΕΠΟΝ, φοιτητής του Πολυτεχνείου και μετέπειτα διάσημος συνθέτης και αρχιτέκτονας. Μετά την εισβολή του βρετανικού άρματος μάχης και τη ρίψη οβίδων από τους Αγγλους προς τους φοιτητές, ο Ξενάκης τραυματίζεται σοβαρά, με αποτέλεσμα να χάσει το αριστερό του μάτι και να αλλοιωθεί η αριστερή πλευρά του προσώπου του. Αργότερα θα αναγκαστεί να φύγει από την Ελλάδα για να σωθεί από τις άγριες μετεμφυλιακές διώξεις. Θα καταφύγει στην Ιταλία και στη συνέχεια στο Παρίσι, όπου το ταλέντο του θα αναγνωριστεί καθώς προσλαμβάνεται από τον διάσημο αρχιτέκτονα Λε Κορμπιζιέ.
Τραυματίας θα βγει από τη μάχη του Πολυτεχνείου και ο επονίτης σκηνοθέτης Αλέξης Δαμιανός, ο οποίος στα γεγονότα εκείνα θα συλληφθεί από τους Βρετανούς. Ο Δαμιανός μαζί με τον Νίκο Κούνδουρο είχαν νωρίτερα σταθεί μπροστά στο βρετανικό τανκ, δίνοντας την ευκαιρία σε σπουδαστές του Λόχου «Μπάιρον» να διαφύγουν. Ο Κούνδουρος ήταν τότε μόλις 17 ετών. Είχε αποφοιτήσει με άριστα από το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών και είχε οδηγηθεί στον ΕΛΑΣ, παρακινημένος από την ορμή της νιότης και το όνειρο για ελευθερία. Στη μάχη του Πολυτεχνείου πολέμησε έχοντας διαμπερές τραύμα στο αριστερό του χέρι και έφυγε έχοντας τρεις σφαίρες σφηνωμένες στο σώμα του, «υπολείμματα», όπως διηγιόταν ο ίδιος, «από τις 50 σφαίρες πολυβόλου» που είχαν κάνει κόσκινο τον φίλο και συμφοιτητή του Ισίδωρο.