Οι προεστοί ή κοτζαμπάσηδες ήταν κοινοτικοί άρχοντες και εκπροσωπούσαν τις χριστιανικές κοινότητες σε όλες τις σχέσεις που αφορούσαν την οθωμανική εξουσία· μεταξύ αυτών οι διοικητικές, οικονομικές και διαδικασίες τήρησης της τάξης. Οι κοτζαμπάσηδες διορίζονταν από την οθωμανική διοίκηση είτε εκλέγονταν
Περιπτώσεις Κοτζαμπάσηδων καταγράφονται ιδιαίτερα μετά το 1700 στην ορεινή Αιτωλία λόγω των ταραχών που είχαν προηγηθεί με την εισβολή των Ενετών και τους Οθωμανούς. Ο πιο γνωστός ήταν ο Πολιτάκης στο Απόκουρο. ο Κατσαρός στο Βλοχό, ο Χαβέλλας στην Κερασιά και ο Στάικος στη Βελάουστα. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο πλούτος των Κοτσαμπάσηδων και η επίδειξη του ήταν ιδιαίτερα προκλητικός. Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του Μιτάφη στην Αράχωβα Παρακαμπυλίων (σημερινό Πεντάκορφο), ο οποίος είχε δολοφονηθεί με έναν παράδοξο τρόπο ώστε να μη συλληφθεί ο ένοχος. Συγκεκριμένα είχαν δημιουργήσει μια τρύπα σε μια καμινάδα ενός κεντρικού σπιτιού και περνώντας ανυποψίαστος ο Μιτάφης, τον δολοφόνησαν πυροβολώντας τον από αυτή την τρύπα. Μάταια οι φρουροί του έψαχναν να βρουν τους ενόχους στα γύρω σπίτια και σε άλλες σύνηθεις κρυψώνες για ελεύθερους σκοπευτές.
Η περίπτωση του Μιτάφη είναι ξεχωριστή διότι δολοφονήθηκε από τους Χριστιανούς συντοπίτες του λόγω της υπερβολικής επίδειξης που έκανε με την ενδυμασία του. Έναν αιώνα αργότερα στην επανάσταση του 1821 υπήρχαν οπλαρχηγοί που προέρχονταν από οικογένεια Κοτσαμπάσηδων όπως ο Στάικος που συμμετείχαν στον αγώνα ενώ άλλοι κράτησαν ουδέτερη στάση και απείχαν αναλόγως με την εκτίμηση των ατομικών τους συμφερόντων.
Με πληροφορίες από:
Θεόδ. Α. Χαβέλας, Ιστορία των Αιτωλών, (1883)
1 Σχόλιο
Μια φορά κι έναν καιρό στον τόπο τούτο το μικρό
Ζούσαν κάτι φουκαράδες, οι ραγιάδες
Κοτσαμπάσηδες, πασάδες και σεβάσμιοι δεσποτάδες
κυβερνούσανε τη χώρα, καλή ώρα
Τη δεκάτη ο τσιφλικάς, δώσ’ του κόψιμο ο πασάς
κι υπαγόρευε το ράσο, σφάξε με αγάμ’ ν’ αγιάσω
Κοτσαμπάσηδες πασάδες και σεβάσμιοι δεσποτάδες
Κυβερνούσανε τη χώρα, καλή ώρα
Έτσι τρεις από κοινού πίναν το αίμα του λαού
Αφού τότε τσιφλικάδες ήσανε οι μπουρζουάδες
Κοτσαμπάσηδες πασάδες και σεβάσμιοι δεσποτάδες
Κυβερνούσανε τη χώρα, καλή ώρα