Το agrinionews.gr φιλοξενεί παρέμβαση του Αρεοπαγίτη ε.τ. Αριστείδη Αλεξ. Πελεκάνου με νομικές διασαφηνίσεις, χρήσιμες και υπηρετικές για την άρθρωση υπεύθυνου δημόσιου λόγου στα ζητήματα της χορήγησης ασύλου και της έκδοσης αλλοδαπών. Ζητήματα που ευλόγως απασχολούν την κοινή γνώμη και δεν μπορούν όμως να προσεγγιστούν σωστά χωρίς γνώση των σχετικών νομικών παραμέτρων.
ΖΗΤΗΜΑΤΑ χορήγησης ασύλου και έκδοσης αλλοδαπών
Ι]. Με αφορμή σχετικές δηλώσεις και διάφορα δημοσιεύματα στον ηλεκτρονικό και έντυπο τύπο από πολιτικά πρόσωπα και δημοσιογράφους, που δεν διαθέτουν πάντοτε νομικές γνώσεις, είναι σκόπιμη η διασαφήνιση κάποιων νομικών ζητημάτων και παραμέτρων, που αφορούν τη χορήγηση ασύλου και την έκδοση αλλοδαπών, η γνώση των οποίων συνεισφέρει στην άρθρωση υπεύθυνου και εποικοδομητικού δημόσιου λόγου για τα σχετικά θέματα.
ΙΙ]. Τα ζητήματα αυτά διέπονται από τις οικείες διατάξεις του διεθνούς και του εσωτερικού δικαίου, όπως είναι : η Σύμβαση της Γενεύης του έτους 1951 για τη Νομική Κατάσταση Προσφύγων (ν.δ. 3989/1959), όπως αυτή τροπ. με το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης του έτους 1967 (α.ν. 389/1968), η Διεθνής Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων της Νέας Υόρκης του έτους 1984 (ν. 1782/1988), η από 13-12-1957 Ευρωπαική Σύμβαση Έκδοσης (ν. 4165/1961), η Ευρωπαική Σύμβαση για την προάσπιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ – ν. 53/1974), το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα του έτους 1966 (ν. 2462/1997), άλλες διμερείς ή πολυμερείς συμβάσεις έκδοσης που έχουν συνομολογηθεί από τα εμπλεκόμενα κράτη και διέπουν την εκάστοτε περίπτωση, το π.δ. 96/2008, το π.δ. 114/2010, το π.δ. 113/2013, το π.δ. 141/2013 και οι διατάξεις για την έκδοση των άρθρων 436-456 του ΚΠΔ, οι οποίες έχουν εφαρμογή ακόμη και αν υπάρχει διμερής ή πολυμερής σύμβαση έκδοσης, εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με αυτή, καθώς και στα σημεία που δεν προβλέπει η σχετική σύμβαση.
ΙΙΙ]. Με βάση την προαναφερόμενη νομοθεσία αλλά και τη σχετική νομολογία (εθνική και υπερεθνική), ισχύουν ως προς τα ζητήματα χορήγησης ασύλου και της έκδοσης αλλοδαπών, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα :
α) Η θέσπιση των οικείων διατάξεων υπαγορεύτηκε από την ανάγκη να οριστούν οι ελάχιστες απαιτήσεις για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών ή των ανιθαγενών ως προσφύγων ή ως προσώπων που έχουν ανάγκη διεθνούς προστασίας, τα οποία διώκονται από τις αρχές του εκζητούντος κράτους, λόγω των πολιτικών φρονημάτων τους, του φύλου, της φυλής, της εθνοτικής καταγωγής κλπ. και των οποίων κινδυνεύει η ζωή, η σωματική ακεραιότητα, η ελευθερία και η αξιοπρέπειά τους σε περίπτωση που εκδοθούν και παραδοθούν στο κράτος αυτό.
Η αυξημένη προστασία δεν καταλαμβάνει και τις παραβατικές συμπεριφορές, που έχουν αξιόποινο χαρακτήρα και δεν φέρουν τα χαρακτηριστικά των εξαιρετικών περιπτώσεων, κατά τις οποίες συντρέχουν πολιτικοί, φυλετικοί, κοινωνικοί ή άλλοι λόγοι, που συναρτώνται με τη ζητούμενη έκδοση και συνεπάγονται κίνδυνο δίωξης στο εκζητούν κράτος, κατά τρόπο που να συνιστά σοβαρή παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να θέτει σε κίνδυνο τη ζωή, τη σωματική ακεραιότητα και την ελευθερία του εκζητούμενου.
β) Μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία χορήγησης ασύλου οι αρμόδιες διοικητικές αρχές του κράτους όπου βρίσκεται ο ενδιαφερόμενος δεν επιτρέπεται να τον παραδώσουν στη χώρα έναντι της οποίας αυτός έχει ζητήσει διεθνή προστασία και έχει επικαλεστεί φόβο δίωξής του σ’ αυτή τη χώρα, κατά την έννοια του άρθρου 1Α της Σύμβασης της Γενεύης (προσχηματική ποινική δίωξη, σοβαρή παραβίαση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων κλπ.).
γ) Η αναγνώριση προσώπου ως <<πρόσφυγα>> ή ως <<δικαιούχου επικουρικής προστασίας>>, κατά την έννοια της Σύμβασης της Γενεύης, από τις αρμόδιες ελληνικές διοικητικές αρχές ή από τις αντίστοιχες αρχές άλλης χώρας – μέρους της εν λόγω σύμβασης εμποδίζει την επαναπροώθησή του σε χώρα, όπου απειλείται η ζωή ή η ελευθερία του για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, κοινωνικής τάξης ή πολιτικών πεποιθήσεων ή όπου αυτός κινδυνεύει να υποστεί σοβαρή βλάβη, κατά την έννοια του άρθρου 15 του π.δ. 141/2013 (βασανιστήρια ή απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία κλπ.)..
δ) Εάν κατά τον χρόνο εκδίκασης της αίτησης για έκδοση ο εκζητούμενος έχει ήδη τεθεί σε καθεστώς διεθνούς προστασίας έναντι του εκζητούντος κράτους, το αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο οφείλει να γνωμοδοτήσει κατά της έκδοσης.
ε) Η αρχή της ειδικότητας, η οποία καθιερώνεται με το άρθρο 14 της Ευρωπαικής Σύμβασης Έκδοσης, αποτελεί γενικά αναγνωρισμένο κανόνα του διεθνούς δικαίου και έχει εφαρμογή σε κάθε περίπτωση έκδοσης, επιτάσσει η έκδοση να γίνεται μόνο για το έγκλημα που ορίζεται ειδικά (ως προς τα στοιχεία που το συγκροτούν) τόσο στην αίτηση έκδοσης όσο και στην πράξη του Υπουργού Δικαιοσύνης, και όχι για αποιαδήποτε άλλη πράξη. Η εν λόγω αρχή περιορίζει την κυριαρχική εξουσία του κράτους που ζητεί την έκδοση, το οποίο δεν μπορεί να διώξει τον εκζητούμενο για πράξεις, που τελέστηκαν πριν από την παράδοσή του και είναι διαφορετικές από εκείνες για τις οποίες έγινε η έκδοση (εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις που μνημονεύονται ρητά στο ίδιο άρθρο), αποτρέποντας και το ενδεχόμενο να διωχθεί το εκδιδόμενο πρόσωπο για πολιτικά εγκλήματα ή για πολιτικούς λόγους ή σκοπούς.
στ) Έτσι, τα εγκλήματα, για τα οποία ζητείται η έκδοση, πρέπει να προσδιορίζονται κατά τρόπο σαφή και ορισμένο στη σχετική αίτηση και στην αντίστοιχη διωκτική πράξη, με επαρκή περιγραφή του χρόνου τόπου, τρόπου και λοιπών περιστάσεων τέλεσής τους και της μορφής συμμετοχής του εκζητούμενου σ’ αυτή.
ζ) Όταν κατά τη διαδικασία της έκδοσης ο εκζητούμενος επικαλεστεί φόβο δίωξης στο κράτος που ζητεί την έκδοσή του για λόγους πολιτικούς, εθνοτικούς ή άλλους που συνεπάγονται κίνδυνο δίωξης στο εκζητούν κράτος κατά τρόπο που να συνιστά σοβαρή παραβίαση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να θέτει σε διακινδύνευση τη ζωή, τη σωματική ακεραιότητα και την ελευθερία του εκζητούμενου, τότε το αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο (Εφετών ή Αρείου Πάγου) οφείλει για τη διαμόρφωση της γνωμοδοτικής κρίσης του, και όταν ακόμη δεν έχει περατωθεί τελεσίδικα η εκκρεμής διοικητική διαδικασία χορήγησης ασύλου, να εξετάσει και να συναξιολογήσει μαζί με τα λοιπά στοιχεία και τη βασιμότητα του επικαλούμενου φόβου δίωξης ως ενδεχόμενου νόμιμου λόγου που εμποδίζει την έκδοση (ΑΠ 447/2015 κ.α.).
η) Εάν ο εκζητούμενος προβάλει κατά τη δίκη της έκδοσης ότι δεν θα έχει στο αιτούν κράτος δίκαιη δίκη και επικαλείται για τη στοιχειοθέτηση και απόδειξη του ισχυρισμού του συγκεκριμένα περιστατικά και αντίστοιχα αποδεικτικά στοιχεία, το δικαστικό συμβούλιο οφείλει να εξετάσει τον σχετικό ισχυρισμό και να γνωμοδοτήσει κατά της έκδοσης, εφόσον πειστεί για τη βασιμότητά του (βλ. την από 27-10-2011 απόφαση του Ευρωπαικού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – ΕΔΔΑ σε υπόθεση Stojkovicκατά Γαλλίας και τις σχετικές αποφάσεις του Αρείου Πάγου, σε Συμβούλιο, στη γνωστή υπόθεση των οκτώ Τούρκων αξιωματικών, οι οποίες γνωμοδότησαν κατά της έκδοσής τους, επειδή κρίθηκε ότι, σε περίπτωση που εκδοθούν, υπάρχει κίνδυνος αυτοί να υποστούν απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση από τις Τουρκικές Αρχές καθώς και ότι δεν θα έχουν δίκαιη δίκη στην Τουρκία, καθόσον τα δικαστήρια που θα κληθούν να εκδικάσουν τις πράξεις, που αποδίδονται σε βάρος τους και περιγράφονται με αόριστο τρόπο στην αίτηση έκδοσης, δεν παρέχουν επαρκή εχέγγυα αμεροληψίας και ανεξαρτησίας έναντι της Τουρκικής Εκτελεστικής Εξουσίας).
ΙV]. Εάν το αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο γνωμοδοτήσει αμετάκλητα υπέρ της έκδοσης, ο Υπουργός Δικαιοσύνης, ενεργώντας με πολιτικά κριτήρια και ιδίως λαμβάνοντας υπόψη τις διεθνείς σχέσεις της Χώρας και την αρχή της αμοιβαιότητας, έχει την ευχέρεια να διατάξει την έκδοση και παράδοση ή όχι του εκζητούμενου στο κράτος που ζήτησε την έκδοσή του (άρθρο 452 παρ. 1 ΚΠΔ).
Στην αντίθετη περίπτωση που το δικαστικό συμβούλιο γνωμοδοτήσει αμετάκλητα κατά της έκδοσης, τέτοια ευχέρεια δεν προβλέπεται υπέρ του Υπουργού Δικαιοσύνης, ούτε υπέρ άλλου κρατικού οργάνου και ο εκζητούμενος αφήνεται ελεύθερος με εντολή του εισαγγελέα εφετών. Σ’ αυτή την περίπτωση η έννομη τάξη, προέκρινε να εμπιστευθεί το ζήτημα της έκδοσης αποκλειστικά στην κρίση του αρμόδιου δικαστικού συμβουλίου, επιτάσσοντας απαρέγκλιτη τήρηση της αρχής της νομιμότητας και των αρχών του κράτους δικαίου και αποσυνδέοντάς το απολύτως από κάθε μορφή πολιτικών ή άλλων κριτηρίων και σκοπιμοτήτων.
V]. Aπό όσα προεκτέθηκαν αυτονοήτως παρέπεται ότι, σε περιπτώσεις που έχει κινηθεί στην Ελλάδα η προβλεπόμενη δικαστική διαδικασία σε αίτηση άλλου κράτους για έκδοση αλλοδαπού και περατωθεί αυτή με αμετάκλητη γνωμοδότηση του αρμόδιου δικαστικού συμβουλίου κατά της έκδοσης, υπαινικτικές ή ευθείες δημόσιες δηλώσεις και τοποθετήσεις για διαχείριση του σχετικού ζητήματος με κριτήρια πολιτικών ή άλλων σκοπιμοτήτων παραγνωρίζει τις επιταγές του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου και δεν υπηρετεί την αξιοπρέπεια και το κύρος της Χώρας ως ευρωπαικού κράτους δικαίου.
Αθήνα, 5 Δεκεμβρίου 2018
Αριστείδης Αλεξ. Πελεκάνος
Αρεοπαγίτης ε.τ.